مصادیقش نمی‌پذیرد.^۱ دراین‌خصوص به آیاتی چون آیه شریفه (لَقَدْ أرْسَلْنا رُسُلَنا بِالْبَیناتِ وَ أنْزَلْنا مَعَهُمُ الْکتابَ وَ الْمِیزانَ لِیقُومَ النَّاسُ بِالْقِسْطِ)^۲ و برخی دیگر از آیات قرآن^۳ می‌توان استناد کرد که نظام تشریعی اسلام را نیز بر مبنای عدالت، و همه این امور را برخاسته از عدالت‌محوری ذات مقدس پروردگار دانسته است. بنابراین، اینکه در آیات متعددی از قرآن کریم تصریح شده است خداوند به بنده‌ای ستم روا نمی‌دارد، تأکیدی بر این اصل است تا بر پایبندی بندگان خدا به احکام شرعی و اخلاقی بیفزاید و مانع از بین رفتن انگیزه آنان در حوزه شریعت و اخلاق شود.

۴. اصل قدرت خدا برای پاداش

یکی دیگر از مبانی خداشناختی مرتبط با موضوع اخلاق، اعتقاد به قادر بودن خداست. قدرت و توانایی، از صفات کمال وجودی است، و خداوند که دارای همه کمالات وجودی است، دارای صفت قدرت نیز هست. اما قدرت خدا ملازم با حکمت اوست؛ یعنی هیچ‌گاه قدرت خدا بر انجام هر کاری، باعث نمی‌شود عملی را بدون حکمت انجام دهد. بنابراین او عالم مطلق، قادر مطلق و حکیم علی‌الاطلاق است.^۴

موجود قادر، ملزم به فعل یا ترک نیست. به عبارت دیگر، فاعلِ قادر کسی است که در فعل و ترک مجبور نیست، بلکه مختار است.^۵ بنابراین قدرت، مساوق یا ملازم با اختیار است. نقطه مقابل فاعل قادر و مختار، موجود عاجز و ناتوان از عمل، و همچنین فاعل موجب یا مضطر است که قدرت بر ترک ندارد، و صدور فعل از او حتمی و جبری است. قرآن کریم درباره قدرت الهی می‌فرماید:

(اللهُ الَّذِی خَلَقَ سَبْعَ سَماواتٍ وَ مِنَ الْأرْضِ مِثْلَهُنَّ یَتَنَزَّلُ الْأمْرُ بَیْنَهُنَّ لِتَعْلَمُوا أنَّ اللهَ عَلی کلِّ شَیْ‏ءٍ قَدِیرٌ وَ أنَّ اللهَ قَدْ أحاطَ بِکلِّ شَیْ‏ءٍ عِلْماً)^۶

عملی «غیرحکیمانه» وصف خواهد شد که دست‌کم دارای یکی از معانی سه‌گانة پیش‌گفته نباشد؛ و حال آنکه ذات مقدس پروردگار، از این نقص‌ها منزه است. آیاتی چون: (أفَحَسِبْتُمْ أنَّما خَلَقْناکمْ عَبَثاً وَ أنَّکمْ إِلَینا لا تُرْجَعُون)^۱ آیا گمان کردید شما را بیهوده آفریده‏ایم، و به‌سوی ما بازنمی‏گردید؟ و نیز: (وَ ما خَلَقْنَا السَّماءَ وَ الْأرْضَ وَ ما بَینَهُما باطِلا)^۲ ما آسمان و زمین و آنچه را میان آن‌هاست، بیهوده نیافریدیم؛ و آیه: (ما خَلَقْنَا السَّماواتِ وَ الْأرْضَ وَ ما بَینَهُما إِلأ بِالْحَق)^۳ ما آسمان‌ها و زمین و آنچه را در میان این دوست، جز به‌حق‏ نیافریدیم؛ و آیة: (وَ هُوَ الَّذی خَلَقَ السَّماواتِ وَ الْأرْضَ فی سِتَّةِ أیامٍ وَ کانَ عَرْشُهُ عَلَی الْماءِ لِیبْلُوَکمْ أیُّکمْ أحْسَنُ عَمَلا)^۴ او کسی است که آسمان‌ها و زمین را در شش روز (شش دوران‏) آفرید و عرش (حکومت) او، بر آب قرار داشت]به این سبب آفرید[تا شما را بیازماید که کدام‌یک عملتان بهتر است؛ و آیة: (وَ ما خَلَقْتُ الْجِنَّ وَ الْإِنْسَ إِلأ لِیَعْبُدُونِ)^۵ من جنّ و انس را نیافریدم جز برای اینکه عبادتم کنند؛ از جملة آیاتی است که بیهوده نبودن و هدفمندی آفرینش انسان از سوی پروردگار و حکمت او در آفرینش مخلوقات را بیان می‌کند.

۳. اصل عدالت خدا

پذیرش اینکه خداوند عادل است و اگر قرار باشد به بندگانش پادش دهد یا آن‌ها را عذاب کند، به هیچ‌یک از آن‌ها ستم روا نمی‌دارد، از جمله مبانی مهم این بحث به‌شمار می‌رود. بی‌تردید اگر احتمال پایبند نبودن پروردگار به عدالت، و امکان روا داشتن ستم بر بندگان از ناحیه ذات مقدس او وجود داشته باشد و از نظر اعتقادی نیز بتوان آن را پذیرفت، در آن صورت نه فقط انگیزه رفتارهای ارزشمند اخلاقی از بین خواهد رفت، بلکه ضمانتی برای انجام‌دادن احکام شرعی نیز باقی نخواهد ماند. آیات قرآن کریم، گواهی رسا بر عدل الهی و به‌خوبی بیان‌کننده آن است که خداوند، عادل است و از بندگانش پایبندی به عدالت را می‌خواهد و ظلم را در هیچ‌یک از ابعاد و