اما ذکر خدا^۱، تلاوت قرآن،^۲ یاد مرگ،^۳ سکوت،۷^۴ و استغفار۸^۵ از جمله راهکارهای نورانیت، صفا و کنترل قلب دانسته شده است که برای کنترل قلب، آن راهکارها را نباید از نظر دور داشت.

• کنترل اعضا و جوارح

کنترل نفس، غالباً در مراقبت رفتار و گفتار تجلی می‌یابد. کسی که مراقب رفتار خود است، گویا در کنترل نفس خویش موفق عمل کرده ‌است. کنترل رفتار از طریق کنترل اعضا و جوارح میسّر خواهد بود. لذا امام سجاد علیه السلام در رساله حقوق، برای هر عضوی حقوقی برشمرده و رعایت آن حقوق را لازم دانسته است.۹^۶ این بدان جهت است که رفتار انسان در ارتباط با جسم خویش، فقط در بیماری یا سلامت بدن او تأثیر ندارد، بلکه آثار روانی یا معنوی دنبال دارد و نوع رفتار با جسم، هم در سلامت جسم و هم در سلامت روح و جان او مؤثر است. ازاین‌رو برای محافظت از سلامت روحی و روانی و نیز تلاش در جهت کمال‌بخشی به فضایل انسانی و الهی خویش لازم است با کنترل اعضا و جوارح خود، راه کمال تا نیل به سعادت بیشتر خویش را هموارتر سازد.

برخی مصادیق رفتارها و تدابیری که علی‌رغم ارتباط با جسم تأثیر باطنی در انسان به جای می‌‌گذارد عبارت است از:

۱. کنترل شکم از خوردن حرام‌

نخستین اقدامی که درباره خوردنی‌ها و آشامیدنی‌ها می‌بایست به آن توجه و عنایت جدی شود، استفاده از خوردنی‌ها و آشامیدنی‌های حلال، و پرهیز از محرمات است. قرآن کریم با عنایت به آثار خسارت‌بار ارتزاق از راه حرام و نیز خوردن و نوشیدن

اما اگر عواطف کنترل نشود؛ یا به شکل بیجا اعمال شود، رفتار ناپسند و نادرست اجتناب‌ناپذیر خواهد بود. برای مثال، یکی از مصادیق عاطفه‌ورزیِ غیرعقلایی، محبتِ بیش از اندازه مادر به فرزند و ملایمت‌های نابجا با اوست، در جایی که باید بر فرزند سخت گرفت یا برای ایجاد حس مسئولیت، او را متوجه نتیجه رفتارش کرد. نمونه دیگر، محدودیت‌هایی است که فقه اسلامی به سبب حساسیت قضاوت و نیاز مبرم آن به عقلانیت محض و لزوم مداخله نکردن عواطف در صدور حکم، برای زنان قایل شده است.

توضیح آنکه عواطف و هیجانات غیراختیاری هستند، اما علل و عوامل موجده آن‌ها در اختیار انسان است و به همین دلیل، کنترل و مدیریت آن‌ها از راه کنترل و مدیریت علل و عوامل آن ممکن خواهد بود. برای مثال، یکی از عوامل ایجاد یا افزایش محبت به دیگری، زیارت و دیدار اوست.^۱ پس برای اینکه دوستی کفار، مشرکان و اهل گناه، در دل ما ایجاد یا استوار نگردد، باید از دیدار و همنشینی با آنان پرهیز کرد. پس دوستی و دشمنی قابل کنترل است و انسان می‌تواند با اقداماتی حب و بغض خویش را کنترل و هدایت کند. از جمله دلیل‌های کنترل محبت خود و ایجاد یا از بین بردن آن، می‌توان به آیات و روایات متعددی اشاره کرد که به دوستی خدا، پیامبر و اهل بیت آن حضرت اشاره کرده است. همچنین حدیثی که پیامبر صلی الله علیه و اله از فرمان خداوند به حضرت داوود علیه السلام درباره دوست داشتن ذات مقدسش^۲ و نیز حدیثی که از فرمان خداوند به حضرتش درباره دوست داشتن علی علیه السلام خبر می‌دهد،^۳ گواه بسیار خوبی برای این منظور است.