موضوع حضور و نظارت خود نیز پیچیده و مبهم نیست؛ اما اغلب انسان‌ها خود را ناظر به‌شمار نمی‌آورند و برای خود احترامی قایل نیستند؛ ازاین‌رو در خلوت، بی آنکه حضور دو ناظر محترم پیش‌گفته را به حساب آورند، مرتکب رفتار زشت شده، از آن پرهیز نمی‌کنند؛ درحالی که از منظر پیشوایان دینی، برای مؤمن هیچ‌گاه موقعیتی که بتواند مرتکب عمل زشتی شود، بی آنکه حضور ناظری را احساس کند یا احساس شرم نداشته باشد، پیش نخواهد آمد. امام علی علیه السلام به‌روشنی دراین‌باره می‌فرماید:
ان المؤمن یستحیی اذا مضی له عمل فی غیر ما عقد علیه ایمانه.۱
هرگاه مؤمن مرتکب رفتاری برخلاف ایمانش شود، شرم می‌کند.
قرآن کریم بارها آگاهی از اعمال خویش را به انسان یادآوری کرده، شهادت اعضا و جوارح گناهکاران علیه خودشان را متذکر می‌شود تا شاید یکی از آثار این آیات، ایجاد شرم از خود و اعضا و جوارح خود باشد:
(بَلِ الْإِنْسانُ عَلی نَفْسِهِ بَصِیرَةٌ * وَ لَوْ ألْقی مَعاذِیرَهُ).۲
بلکه انسان به‌خوبی بر نفس خویش آگاه است؛ اگرچه عذرهایی بتراشد.
(الْیوْمَ نَخْتِمُ عَلی أفْواهِهِمْ وَ تُکلِّمُنا أیدِیهِمْ وَ تَشْهَدُ أرْجُلُهُمْ بِما کانُوا یکسِبُونَ).۳
امروز بر دهان‌هایشان مُهر مینهیم و دست‌هایشان با ما سخن خواهند گفت و پاهایشان شهادت خواهند داد که چه میکردهاند.
علی علیه السلام بارها در بیانات دُرَربارش، به آدمی درباره کرامت و حرمت نفسش تذکر داده است تا از این راه، او را از رفتار زشت بازدارد حتی اگر کسی او را نبیند و در خلوت خویش به‌سر برد. ما در این کتاب، بارها از این قبیل احادیث یاد کرده‌ایم. (احادیثی چون: من کرمت نفسه قل شقاقه و خلافه۴؛ من کرمت علیه نفسه لم یهنها بالمعصیة)۵.
