189
رفتار اخلاقی انسان با خود

دستیابی به سعادت، رفتار نادرستی در پیش گیرد.

نتیجه آنکه کمال‌خواهی و لذت‌طلبی، از ویژگی‌های همه انسان‌هاست. این دو در زیبایی‌دوستی، جاودانگی‌طلبی، حقیقت‌جویی، آزادی‌خواهی و عزت نفس‌طلبی، و در یک کلمه در مطالبه سعادت پایدار، نمایان می‌شود. اما از‌آنجا‌که کمال مطلق و در پی آن، سعادت پایدار سرآمد همه تمایلات فطری بشر است، اگر به علم تفصیلی آن را بشناسد و بداند که چگونه به دست می‌آید، همه تمایلاتش را برای رسیدن به این مقصود نهایی یا هدف غایی، تنظیم می‌کند. اما مشکل اکثر قریب به اتفاق انسان‌ها این است که کمال مطلق و سعادت حقیقی خویش را نمی‌شناسند؛ یا می‌شناسند، اما نمی‌دانند چگونه باید آن را به دست آورند. نادانی به این موضوع یا گمان نادرست در‌این‌خصوص، باعث شده است عملکرد آنان نیز متفاوت باشد و هر کس به سوی سرابی روانه شود. در این میان تعداد اندکی که دیندار باشند و وحی را منبع اصلی برای یافتن راه سعادت خویش انتخاب و به آن اعتماد کنند و بر طبق آموزه‌های آن رفتار کنند، سعادت‌یافتگانِ واقعی خواهند بود.

ک ـ برخوردار از قوّت‌ها و ضعف‌ها

یکی از ویژگی‌های انسان‌ها این است که هر کدام از آنها از نقاط قوت و ضعف برخوردار است و انسان کامل را فقط می‌توان در وجود اولیای الهی، پیامبران و امامان جستجو کرد. بنا بر این نباید وجود ضعف و نقص آدمی را ناامید ساخته و نشاط و تلاش را از او سلب کند....

آگاهی انسان از قّوت‌ها و ضعف‌هایش، در اصطلاح علم روان‌شناسی «خویشتن‌پذیری مطلوب» نامیده شده است.‌۱ خویشتن‌پذیری مطلوب از دیدگاه نظریه‌پردازان کمال، عبارت است از: ادراک درست خویشتن، که طبعاً شامل ضعف‌ها نیز می‌شود. همان‌گونه که نظریه‌پردازان کمال می‌گویند، «خویشتن‌پذیری» بدان معنا نیست که این‌گونه افراد هرگز تغییر نمی‌کنند؛ برعکس، آن‌ها در مقایسه با بسیاری از افراد دیگر در برابر تغییر گشوده‌تر عمل می‌کنند؛ زیرا نواقص و معایب خود را به‌درستی تشخیص داده‌اند و در عین حال آن‌قدر خود را با‌ارزش می‌دانند که تغییر

1.. بهداشت روانی: ص۱۷۶.


رفتار اخلاقی انسان با خود
188

رستگاری، که در معنای محدودتر می‌‌توان از آن به سود و منفعت شخصی تعبیر کرد، اختلاف نظر دارند. منشأ این اختلاف غالباً به اعتقادات فرد باز می‌گردد.

۲. ناتوانی در تشخیص صحیح راه نیل به سعادت. به عبارت دیگر، ممکن است تعریف سعادت در نظر برخی یکسان باشد اما در تشخیص راه رسیدن به سعادت، میان آنان تفاوت‌هایی وجود داشته باشد. نتیجه تفاوت در تشخیص راه سعادت، اختلاف در اعمال و رفتار خواهد بود.

این دو عامل موجب می‌‌شود افراد در وضعیت‌های یکسان، رفتار و انتخابی متفاوت داشته باشند. اما تقریباً کسی نیست که با وجود علم و آگاهی، رفتاری برگزیند که به ضرر شخص خودش بوده، هیچ‌گونه نفع شخصی را در آن لحاظ نکرده باشد. ازاین‌رو حتی کسی که در منازعه و دعوا اغماض کرده، از مطالبه حقش صرف نظر می‌‌کند و حق را به دیگری می‌‌دهد، برای خود نفع بزرگ‌تری همچون رضایت خدا و سعادت اخروی را که برای او اهمیت بیشتری دارد تصور می‌‌کند و برای نیل به آن از مجادله پرهیز می‌کند؛ یا شرافت خود را به واسطه تخاصم با همنوعانْ از‌دست‌رفته قلمداد می‌کند و ازاین‌رو از پافشاری بر مطالبه حق صرف نظر می‌‌کند. همچنین کسی که خود را از مکانی بلندبه پایین پرتاب می‌‌کند تا به زندگی‌اش پایان دهد، برای خلاصی و راحتی خود این اقدام را انجام داده، تنها راه آسایش و رهایی خود از ناکامی‌ها، شکست‌ها و بلایای زندگی را در آن می‌‌بیند. بنابراین به نظر می‌‌رسد انسان‌ها فطرتاً همواره در پی سعادت و رستگاری خود هستند و چیزی جز آن را در زندگی دنیوی و باورهای اخرویشان نمی‌جویند. آن‌ها سعادت را در دستیابی به ناداشته‌های خود می‌یابند و همواره در پی نیل به ناداشته‌های خود هستند. لذا گاه سعادت خود را در کمال حقیقی و معنوی می‌یابند؛ گاه جاودانگی خویش را رستگاری و سعادت قلمداد می‌کنند؛ و گاه لذت را همان سعادت می‌دانند و هدف را دستیابی به لذت قرار می‌دهند. این امور همگی از جمله حقایقی است که آدمی نیل به آن‌ها را سعادت و کامیابی به شمار می‌آ‌ورد. اما ممکن است برخی لذت‌ها با لذتی بادوام‌تر و بزرگ‌تر در تعارض قرار گیرد. در اینجا آگاهی و قدرت انتخابِ بالا و توان مقابله با خواهش‌های نفسانی، امکان انتخاب صحیح‌تر را برای انسان فراهم می‌آورد. در غیر این صورت، ممکن است آدمی برای

  • نام منبع :
    رفتار اخلاقی انسان با خود
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1392
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 7404
صفحه از 327
پرینت  ارسال به