فصل پنجم:

مواجهه شناختی با خود

در مسیر اصلاح رفتار اخلاقی با خود، این پرسش مهم مطرح می‌شود که انسان با خود چگونه مواجه می‌شود؟ برای پاسخ به این پرسش باید گفت که هر کس سه نوع مواجهه با خود دارد که عبارت است از: مواجهه شناختی، مواجهه احساسی و مواجهه رفتاری. در سه فصل پیش رو، این سه نوع مواجهه را تبیین خواهیم کرد. در این فصل مواجهه شناختی انسان با خود بررسی خواهد شد.

مواجهه شناختی

به نظر می‌رسد مبنای اصلی اصلاح رفتار اخلاقی با خود، «شناخت خود» است و این نکته کانون تأیید و تأکید همه اندیشمندان و صاحب‌نظران علم اخلاق است. بنابراین، نخستین و مهم‌ترین اقدام هر انسان در ارتباط با خود، باید «خود شناسی» باشد. وجود روایات فراوان در فضیلت، اهمیت، آثار و برکات شناخت نفس و زیان‌ها و خسارات جهل به خویش و منزلت خود، شاهدی صادق برای ارزشمندی تلاش در مسیر «خود‌شناسی» است. به‌راستی وقتی راه شناخت خدا، از خود‌شناسی می‌گذرد^۱ و با شناخت خود می‌توان به همه کاستی‌ها و ضعف‌ها و همچنین توانمندی‌ها و استعداد‌های خود واقف شد، آیا جز این است که سودمندترینِ

شوند، باید یا با عقل یا قلب یا با هر دو شناخته شوند. شاید راز اهمیت فراوان قلب به منزله ابزار معرفتی و در نتیجه ادراکات قلبی، نزد ادیان، همین نکته مهم باشد.

۵. انسان برای خودشناسی و خودآگاهی، به همه ابزارهای شناخت خود نیازمند است؛ اما خودآگاهی حقیقی، با معرفت قلبی میسر است و دست‌کم، در موضوع خودشناسی، از اقسام دیگر معرفت مهم‌تر است.