مراقبت از رِقّت و جلای قلب و برحذر بودن از رفتارهایی که به قساوت، بیماری و حتی مرگ قلب منجر می‌شود، بسیار توصیه شده است. بیانات قرآنی و روایی، کسانی را که معارف دینی را ادراک نمی‌کنند و به دعوت پیامبران لبیک نمی‌گویند، یا اهل گناه و فسادند، از قلب سالمی که باعث شود بفهمد و ادراک کنند محروم می‌شمارد. نمونه‌هایی از آیات قرآن عبارت است از:

(وَ لَقَدْ ذَرَأْنا لِجَهَنَّمَ کثِیراً مِنَ الْجِنِّ وَ الْإِنْسِ لَهُمْ قُلُوبٌ لا یفْقَهُونَ بِها).^۱

و حقاً آفریدیم برای جهنم، بسیاری از جن و انس را]چون که[دل داشتند، ولی با آن نمی‏فهمیدند.

(وَ مِنْهُمْ مَنْ یسْتَمِعُ إِلَیک وَ جَعَلْنا عَلی‏ قُلُوبِهِمْ أکنَّةً أنْ یفْقَهُوهُ).^۲

و بعضی از آنان به تو گوش فرا می‏دهند و قرار دادیم بر دل‌هایشان پرده‏ها و حجاب‌هایی]که مانع می‏شود[از اینکه آن را بفهمند.

(أ فَلا یتَدَبَّرُونَ الْقُرْآنَ أمْ عَلی‏ قُلُوبٍ أقْفالُها).^۳

آیا درباره قرآن نمی‏اندیشند، یا بر دل‌ها قفل‌هاشان زده شده]و از درک آن مانع می‏شود؟[.

(لَهُمْ قُلُوبٌ لا یفْقَهُونَ بِها وَ لَهُمْ أعْینٌ لا یبْصِرُونَ بِها وَ لَهُمْ آذانٌ لا یسْمَعُونَ بِها).^۴

دل دارند و با آن نمی‏فهمند، و چشم دارند و با آن نمی‏بینند، و گوش دارند و با آن نمی‏شنوند.

(فَإِنَّها لا تَعْمَی الْأبْصارُ وَ لکنْ تَعْمَی الْقُلُوبُ الَّتِی فِی الصُّدُورِ).^۵

پس این چشم‌ها کور نیستند، بلکه دل‌هایی که در سینه‏ها هستند کورند.

علامه جعفری، قلب سلیم را قطب‌نمای انسان، و توانمند در شناخت جهان و انسان می‌داند و معتقد است یگانه ارمغانی که انسان باید از این دنیا به پیشگاه خداوند ببرد، قلب سلیم است:

قلب قسی، نه معرفت نفس محقق خواهد شد و نه معرفت رب. پس همان‌گونه که در آیینه غبارآلود و مکدّر، تصویری نمی‌توان مشاهده کرد؛ انسان قسیّ‌القلب نیز به سوی هلاکت و ظلالت در حرکت است؛ زیرا وسیله کسب معرفت خود را از دست داده است و هر حرکت و تلاشی بدون شناخت، محکوم به شکست خواهد بود.

از امام باقر علیه السلام روایت شده است:

همانا خدا عِقاب‌هایی برای قلب‌ها و بدن‌ها پیش‌بینی کرده است: تنگیِ روزی، سستی در عبادت؛ و هیچ بنده‌ای به عقوبتی بزرگ‌تر از قساوت قلب مبتلا نشده‌ است.^۱

استاد مصباح یزدی، ادراک را از جمله وظایف قلب برشمرده است:

یکی از آثاری که به «قلب» نسبت داده شده عبارت است از «ادراک» اعم از ادراک حصولی و ادراک حضوری که با تعابیر مختلف در قرآن مجید نشان داده می‏شود که فهمیدن و درک کردن، از شئون «قلب» و به تعبیر دیگری «فؤاد» است؛ ازاین‌روست که میبینیم قرآن با تعابیر مختلف و با استفاده از کلماتی از خانواده عقل و فهم و تدبر و... کار ادراک و عمل ادراک را به قلب نسبت می‏دهد؛ یعنی حتی در آنجا نیز که ادراک را از قلب نفی می‏کند، می‏خواهد این حقیقت را القاء کند که قلب، کار خودش را انجام نمی‏دهد و سالم نیست؛ یعنی شأن قلب این است که ادراک کند؛ پس اگر ادراک نمی‏کند، به‌خاطر عدم سلامت آن است؛ که اگر سالم می‏بود، ناگزیرْ عمل ادراک را انجام می‏داد.^۲

وی سپس به آیات فراوانی اشاره کرده است که در قرآن کریم به این کارکرد قلب تصریح کرده است.^۳

به نظر می‌رسد فراوانیِ آیات و روایاتی که به بیان این کارکرد قلب پرداخته است و نیز متونی که اهمیت شناختِ به‌دست آمده با قلب را بیان می‌کند، گویای مطابقت با واقع در شناخت حاصل‌شده توسط قلب است. به همین دلیل، در متون دینی به