میآموزد؛۱ اما در دنیا، فرایند یادگیری و مراحل. آن را باید بشر پی بگیرد و بدون آن، یادگیری برای کسی تحقق نمییابد؛ همانند رزق و روزی که بهدست خداست، اما انسان باید برای تحصیل آن تلاش کند و به صرف طلب روزی از خدا، روزی اعطا نمیشود. تحصیل علم و معرفت نیز نیازمند ابزارهایی است که خداوند به انسان عطا کرده و قرآن کریم آن ابزارها را معرفی کرده است. این ابزارها به شرح ذیل است:
۱. حس
حواس انسان، یکی از ابزارهای شناختی خود است؛ اما از میان این حواس پنجگانه، نقش گوش و چشم در کسب علم و معرفت بسیار مهمتر و مؤثرتر است. ازاینرو قرآن کریم به نقش این دو حس در انجامدادن این رسالت مهم به صورت خاص تصریح میکند و میفرماید:
(وَ اللهُ أخْرَجَکمْ مِنْ بُطُونِ أمَّهاتِکمْ لا تَعْلَمُونَ شَیئاً وَ جَعَلَ لَکمُ السَّمْعَ وَ الْأبْصارَ وَ الْأفْئِدَةَ لَعَلَّکمْ تَشْکرُونَ).۲
و خداوند شما را از شکمهای مادرانتان خارج کرد درحالیکه هیچ چیز نمیدانستید و برای شما گوش و دیدگان و دلها قرار داد؛ باشد که سپاسگزار باشید.
در آیه دیگر میفرماید:
(وَ هُوَ الَّذِی أنْشَأ لَکمُ السَّمْعَ وَ الْأبْصارَ وَ الْأفْئِدَةَ قَلِیلاً ما تَشْکرُونَ).۳
و او کسی است که برای شما گوش و دیدگان و دلها قرار داد درحالیکه تعداد کمی شکرگزارید.
امام علی علیه السلام درباره نقش گوش به مثابه دریچه ورود علم و معرفت تأکید ویژه داشته، میفرماید:
القلب ینبوع الحکمة والاذن مغیضها.۴
دل، سرچشمه حکمت، و گوشْ آبگیر آن است.