کرسی علمی ترویجی "هویت تشیع در آیینه سبأیه" از سوی پژوهشگاه قرآن و حدیث با همکاری دبیرخانه هیات حمایت از کرسی های نظریه پردازی، نقد و مناظره شورای عالی انقلاب فرهنگی برگزار شد.
به گزارش روابط عمومی پژوهشگاه قرآن و حدیث، حجت الاسلام دکتر سیدعلی حسینی زاده، عضو هیات علمی و معاون پژوهش پژوهشگاه قرآن و حدیث در ابتدای جلسه در تبیین موضوع "هویت تشیع در آیینه سبأیه" گفت: تمامی فرقه های اسلامی سعی و تلاششان بر این است تا سلسله و افکارشان را به پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم مرتبط نمایند و خود را فرقه و گروهی دارای هویت و اصالت معرفی کنند.این مساله یک دعوای تاریخی است و بحث کلامی نیست لذا اگر یک گروهی نتوانند هویت خود را در دوره نخست ثابت نمایند نقد جدی نیز بر آنها وارد نمی شود چرا که معتقدیم باید خودشان را بر اساس قرآن و عقل و سیره عملی و گفتاری و احادیث پیامبر اثبات کنند.
وی افزود: تشیع نیز قاعدتاً به عنوان یک مذهب و یکی از دو شاخه بزرگ اسلامی برای اثبات خود نیز با این مسأله روبرو است که هویت خود را در دوره نخستین اثبات نماید چرا که مخالفین تشیع نیز در صددند این مذهب بزرگ را برخاسته از کانون اسلام ندانند و آن را خارج از اسلام معرفی کنند.
ایشان اظهار داشت: لذا ما نیز برای اثبات شیعه نشان می دهیم که در سیره نبوی و قرآن، آموزه های تشیع ریشه دارد و به نوعی اتصال هویتی پابرجاست.
معاون پژوهش پژوهشگاه قرآن و حدیث با بیان نظریات مختلف در شکل گیری شیعه از دوران حیات نبوی تا حادثه عاشورا و نیز حیات امامین صادقین علیهما السلام گفت: برخی معقتدند یک تطور تاریخ اندیشه ای در شکل گیری تشیع وجود دارد بدین معنا که هویت تشیع در دوره های مختلف تغییر کرده است و اگر اندیشه سیاسی تشیع را محور قرار بدهیم در دوره نخست تشیع سیاسی و در دوران واپسین تشیع اعتقادی به وجود آمد.
وی افزود: تمام این نظریه ها را می توان در دو محور یعنی اعتقاد به تشیع سیاسی و اعتقاد به تشیع اعتقادی در دوره نخست اسلام بررسی کرد.
ایشان اظهار داشت: موضوع بحث و دیدگاه ما در این نشست، نقد دیدگاهی است که تشیع را برآمده از یهود و پیوند آن با عبدالله بن سبا و سبائیه می داند است که در تلاش است که نشان دهد تشیع باور و آیینی است که از یهود وارد اسلام شده است که عده ای صحابه و تابعین به دامن آن افتاده اند.
وی در ادامه گفت: ما معتقدیم که تشیع اعتقادی در دوره نخستین حضور دارد چرا که گروهی محدود بر محور اهل بیت علیهم السلام در مدینه شکل می گیرد که هم از نظر جغرافیایی و هم از نظر جمعیتی به مرور بسط و گسترش پیدا می کند و برآموزه امامت که منصوب از جانب خداوند است اتفاق نظر دارند.
حجت الاسلام دکتر سیدعلی حسینی زاده اظهار داشت: در مورد شخصیت ابن سبا چندین نظریه وجود دارد: نظریه اول اینست که عبدالله بن سبا هم در حوادث سیاسی جامعه اسلامی نقش داشت و هم در حوادث اعتقادی، یعنی آموزه های یهود و مسیحیت را وارد جامعه اسلامی کرد. دومین نظریه اینست که ابن سبأ وجود خارجی نداشته و افسانه است و توسط شخصی بنام سیف بن عمر ساخته شده است و سومین نظریه اینست که هم عبدالله بن سبا تاریخی وجود دارد و هم سبائیه تاریخی، به این معنا که یک شخص غالی است که عده ای هم اطراف او جمع شده اند ولی این که او را در اندیشه سازی تاریخی موثر بوده است قبول نداریم و سبائیه تاریخی کسانی که آنها جزء یاران امیرالمومنین علیه السلام بوده اند و به شیعیان یمنی حضرت علی علیه السلام معروف بودند و هیچ ارتباطی نیز با آموزه غلو نداشتند.
وی در ادامه افزود: به اعتقاد ما دانش کلام یک دانش بشری است و آموزه های اعتقادی قابل تطور نیستند بلکه اهل بیت علیهم السلام با توجه به جامعه مخاطب، آموزه‌ها را بیان می کردند. لذا برخی اندیشه‌ها فقط برای افراد خاص تبیین می شد نه برای سایر عموم مردم، مثلاً عصمت نبوی ریشه در قرآن دارد اما کمتر دیده شده که پیامبر بر عصمت خود در جامعه تاکید کنند چرا که چنین ظرفیتی در جامعه وجود نداشت اما برای افرادی مانند ابوذر و عمار و حضرت علی علیه السلام در همین جامعه، تبیین آموزه ها صورت می گیرد.
ایشان اظهار داشت: بنابراین گرچه علم کلام در دوره نخست نبود اما علم کلام سیاسی وجود داشت و در مرحله بعد (قرن دوم) علم کلام نظری نیز شکل می گیرد لذا مباحت امامت، ایمان و کفر، جبر و تفویض نمونه ای از کلام سیاسی هستند. امامت نیز در این دوره امامت سیاسی است و با امامت دوره امامین صادقین علیهما السلام تفاوت دارد هرچند برخی افراد بودند که در همان دوره اول امامت اعتقادی داشتند.
دکتر حسین قاضی خانی دیگر سخنران این جلسه که به عنوان ناقد در این نشست حضور داشت گفت: تمامی فرقه های اسلامی به دنبال رساندن اصالت خود به دوره عصر نبوی هستند تا ثابت کنند که ریشه آنها از آنجاست، هرچند این بدان معنا نیست که عدم انتساب به دوره نخست و عصر نبوی نشان از بطلان گفتار اندیشه های آنها است.
وی افزود: باید به شاخصه های هویت توجه داشت چرا که هویت در بستر تاریخی و اجتماعی و گفتگوهایی که آحاد جامعه دارند شکل می گیرد و یک شبه حاصل نمی شود.
ایشان اظهار داشت: در خصوص هویت تشیع نیز این مساله تنها با اندیشه امامت شکل می گیرد که گفتمان آن در دوره پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم هم وجود داشته است چرا که تقابل اندیشه صحابه در عصر نبوی به گفتمان امامت و گفتمان خلافت انجامید.
دکتر قاضی خانی در ادامه اظهار داشت: مباحث فرقه نگاران باید بیشتر مورد توجه قرار بگیرد و انتساب سبائیه به یمنی ها توسط دکتر حسینی زاده باعث خروج دیگر شیعیان نخستین که غیر یمنی بودند می شود. در آثار حدیثی شیعه عبدالله بن سبأ یک فرد غالی بوده است که در دوره امام علی علیه السلام او و طرفدارنش مجازات شدند.
ایشان افزودند: بررسی های تاریخی نشان می دهد در اندیشه شیعیان نخستین هیچ غلوی وجود ندارد بلکه تاکید بر ولایت اهل بیت علیهم السلام و برائت از خلافت از ویژگی های خاص آنها بوده است که بنام سبائیه خوانده می شدند و هیچ ارتباطی با عبدالله بن سبأ نداشتند.
لازم به ذکر است کرسی علمی ترویجی "هویت تشیع در آیینه سبأیه" از سوی پژوهشگاه قرآن و حدیث با همکاری دبیرخانه هیات حمایت از کرسی های نظریه پردازی، نقد و مناظره شورای عالی انقلاب فرهنگی و با ارائه و سخنرانی حجت الاسلام دکتر سیدعلی حسینی زاده، معاون پژوهشی پژوهشگاه قرآن و حدیث و پژوهشگر پژوهشکده کلام اهل بیت علیهم السلام و با حضور حجت الاسلام دکتر حسین قاضی خانی، عضو هیات علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی به عنوان ناقد در روز دوشنبه ۹ اسفند ماه ساعت ۱۳ به صورت حضوری و وبیناری در سالن جلسات موسسه علمی فرهنگی دارالحدیث برگزار شد.
