99
درآمدی بر اخلاق همسایگی بر اساس آموزه‌های اسلامی

آیات و روایات مربوط به احسان داشته‏اند و در منابع اخلاقی و عرفانی نیز آیات احسان همراه با پار‏‏ه‏‏ای تحلیل‏‏ها، برداشت‏‏ها و بیان پیامدهای آن و نیز شمارش آثار غفلت از آن در فرایند سلوک، تکامل اخلاقی و معنوی افراد و جامعه و نیز ترسیم حوزه‏‏های گوناگون آن به کار رفته است.۱

بررسی آیات قرآن‏‏کریم نشان می‏‏دهد که احسان متناسب با چگونگی کاربرد آن در سه معنای «انجام کار نیک»، «نیکی کردن به دیگری» و «انجام کامل کاری به بهترین شکل» به کار رفته است. دو معنای نخست با مصادیق گوناگون درباره روابط مختلف انسان با خدا، خود و دیگران به کار رفته است، ولی مفهوم اخیر فقط درباره خداوند کاربرد دارد.۲

برخی از فیلسوفان اخلاق نیز اصل «نیکوکاری» را مورد توجه قرار داده‏اند و با طرح سؤال از چیستی و مفهوم اصل نیکوکاری، چهار معنای زیر را که از حداقلی تا حداکثری است، بدان نسبت داده‏اند:

نباید شرّ یا آسیب رساند.

باید از شرّ یا آسیب جلوگیری کرد.

باید شرّ را از میان برکَند.

باید نیکی کرد یا خیر رساند.۳

معنای مورد نظر ما در اینجا معنای چهارم (نیکی کردن به دیگری) است که در ادامه با توجه به نظرات برخی لغت شناسان تبیین می‏‏گردد.

صاحب تهذیب ‏‏اللغة احسان را در مقابل «إساءة» (بدى کردن، ناسزا گفتن، زیان رساندن) قرار داده است.۴

1.. «سیمای مهر؛ مفهوم‏‏شناسی و مصادیق احسان در قرآن».

2.. همان.

3.. فلسفۀ اخلاق؛ فِرانکِنا: ص۱۱۰ و ۱۱۱.

4.. الإحسانُ‏: ضدُّ الإساءة. (تهذیب‏‏اللغة، ج‏۴، ص۱۸۳).


درآمدی بر اخلاق همسایگی بر اساس آموزه‌های اسلامی
98

فصل یکم

بایسته‏‏ها و شایسته‏‏های اخلاقی و رفتاری همسایگان

مقدمه

براساس اصول بنیادین در معاشرت با همسایگان که در بخش پیشین ذکر شد، منش‏ها و رفتارهایی پی‏ریزی می‏‏شود که همه از متن روایات اهل بیت علیهم السلام درباره حقوق همسایگان و هم‏نوعان استخراج شده است و به نظر می‏‏رسد که توجه پیشوایان معصوم علیهم السلام به تکالیف مزبور در تعامل با همسایه‏‏ها از جایگاه ارزشمند و اثرگذار آنان در روابط همسایگی حکایت دارد.

مهم‏‏ترین بایسته‏‏ها و شایسته‏‏های اخلاقی در رفتار با همسایگان که از روایات اسلامی برمی‏‏آید، می‏توان به موارد زیر اشاره کرد: احسان و نیکوکاری، یاری‏‏رسانی، خوش‏‏ اخلاقی، خوش ‏‏گمانی، خیرخواهی، عیب‏‏پوشی، تجدید پیمان، شکیبایی بر آزار، عفو و گذشت، فروتنی، گرامی داشتن و احوال پرسی.

۱. احسان و نیکوکاری

یکی از مهم‏ترین و اساسی‏ترین تکالیف اخلاقی در حوزه هم‏جواری، احسان به همسایگان است که از آموزه‏‏های وحیانی و مفاهیم بنیادین و پُردامنه قرآن‏‏کریم است و بازتاب وسیعی در فرهنگ و اندیشه اسلامی یافته است.

فقهای شیعه و اهل سنّت برای استنباط احکام فقهی استنادهای گسترده‏ای به

  • نام منبع :
    درآمدی بر اخلاق همسایگی بر اساس آموزه‌های اسلامی
    سایر پدیدآورندگان :
    محمّد تقي سبحاني نيا
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1396
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 10060
صفحه از 268
پرینت  ارسال به