و «اصول ارزش‏شناختی» تقسیم می‏‏شوند.

اصول هستی‏‏شناختی: هدفمندی آفرینش، اصالت و جاودانگی روح، بقای عمل، بازتاب داشتن اخلاق و رفتار انسان، و پیوستگی معاش با معاد.

اصول انسان‏‏شناختی: اختیار و انتخاب آگاهانه، کرامت انسان، کمال انسان و تأثیر تکرار رفتار در ایجاد ملکات نفسانی.

شاید مهم‏‏ترین اصل‏‏ها در میان اصول هستی‏‏شناختی، بقای عمل و بازتاب داشتن اخلاق و رفتار انسان است که پایه اصل مهمی همچون «کمال انسان» در میان اصول انسان‏‏شناختی خواهد بود.

اصول ارزش‏‏شناختی: عدل، احسان، برادری، همبستگی اجتماعی، نظارت اجتماعی، درجه‏‏بندی مصالح معنوی و مادی، برتری ارتباط با نزدیکان در روابط اجتماعی، و سودمندی و ضرر نرساندن به هم‏نوع.

به نظر می‏‏رسد آنچه در اخلاق همسایگی از ارزش بیشتری برخوردار است، اصول ارزش‏‏شناختی است؛ زیرا افراد به کمک این اصول، در تعاملات خود با همسایه‏‏ها بهترین اخلاق و رفتار را برمی‏‏گزینند.

متعال معرفی فرموده است^۱ و علاوه بر آنچه آمد، احادیث اسلامى دیگری در این بخش وجود دارد که به روشنى نشان مى‏دهد از منظر اسلام هر کارى که زمینه اذیّت مسلمانان و به‏ویژه همسایگان را فراهم آورد، اعمّ از نگاه،^۲ سخن^۳ و حتّى عبادت آزار‏‏ دهنده^۴ نکوهیده و ممنوع است.

چکیده فصل

برای تدوین و وضع الزامات اخلاقی (بایدها و نبایدها) و تعیین ارزش افعالی که به زندگی اجتماعی همسایگان با یکدیگر مربوط می‏‏شود، باید پیش‏‏فرض‏‏ها و اصولی بنیادین را در نظر گرفت.

مراد از اصول بنیادین، گزاره‏‏هایی است که بیانگر زیرساخت‏‏ها و چارچوب‏‏های نظری یک نظام اخلاقی باشند و جهت‏‏گیری‏‏های کلان آن را توضیح دهند؛ به طوری که دیگر برنامه‏‏ریزی‏‏ها و بایدها و نبایدهای جزئی‏‏تر با در نظرگرفتن آنها صورت پذیرد.

این اصول پایه‏‏ای که از متن قرآن و حدیث به دست می‏‏آیند، در تدوین مسئولیت‏‏های اخلاقی و رفتاری همسایگان و نیز حلّ تزاحمات و چالش‏‏های اخلاقی آنان نقش راهبردی خواهند داشت.

اصول مزبور در سه دسته کلّی به «اصول هستی‏‏شناختی»، «اصول انسان‏‏شناختی»