89
درآمدی بر اخلاق همسایگی بر اساس آموزه‌های اسلامی

پیامبر اکرم صلی الله علیه و اله در جایی دیگر بزرگ‏ترین شرّ را زیان رساندن به بندگان خدا می‏‏داند و آن را در ردیف شرک به خدا می‏شمارد.۱

امام على علیه السلام نیز در این‏‏‏‏باره فرمود:

كَیفَ تَكونُ مُسلِما ولا یسلَمُ النّاسُ مِنكَ؟! وكَیفَ تَكونُ مُؤمِناً ولا تَأمَنُكَ النّاسُ؟! وكَیفَ تَكونُ مُتَّقِیاً وَالنّاسُ یتَّقونَ أذاكَ؟!۲.

چگونه مسلمان باشى در حالی که مردم از تو در آسایش نیستند؟! و چگونه مؤمن باشى در حالى که مردم از تو در امان نیستند؟! و چگونه خداترس باشى در حالى که مردم از آزار[‏های] تو مى‏ترسند؟!

بنابر این تفسیر از مسلمانى، ایمان و تقوا، از نظر بنیان‏گذار دین اسلام، رعایت حقوق مردم و اجتناب از آزردن آنان، نخستین شرط گرایش به آیین اسلام است و انتخاب نام مسلمان و مؤمن براى پیروان این آیین به همین مناسبت است.

افزون بر آنچه گفته شد، احادیث دیگری آزردن دیگران را از خصوصیات انسان‏هاى پست و شرور شمرده‏اند؛ برای مثال، رسول خدا صلی الله علیه و اله فرمود:

شَرُّ النّاسِ مَن تَأَذّى بِهِ النّاسُ۳.

بدترینِ مردم کسى است که مردم از او آزار بینند.

همچنین از اذیّت و آزار همسایگان نیز نهی شده است؛ چنان‏که پیامبر خدا صلی الله علیه و اله فرمود:

مَن آذى جارَهُ حَرَّمَ اللّهُ عَلَیهِ ریحَ الجَنَّةِ، ومَأواهُ جَهَنَّمُ وبِئسَ المَصیرُ۴.

هر کس همسایه‏اش را بیازارد، خداوند بوى بهشت را بر او حرام مى‏گرداند و جایگاهش دوزخ است و بد بازگشتگاهى است دوزخ!

همو در جای دیگر آزار دهنده همسایگان را ملعون و محروم از رحمت خداوند

1.. «امام علی علیه السلام: خَصلَتانِ لَیسَ فَوقَهُما مِنَ الشّرِّ شَی‏ءٌ، الشِّرک بِاللَّه، و الضّرُّ لِعِبادِ اللَّه» (تحف‏‏العقول، ص۳۱).

2.. تنبیه الخواطر، ج۲، ص۲۲۷؛ ارشاد القلوب، ص۷۰.

3.. الاختصاص، ص۲۴۳؛ بحارالانوار، ج۷۵، ص۲۸۱، ح۷.

4.. کتاب من لا یحضره الفقیه، ج۴، ص۱۳، ح۴۹۶۸؛ مشکاة الأنوار فی غرر الأخبار، ص۲۱۳؛ بحارالانوار، ج۷۴، ص۱۵۰، ح۲.


درآمدی بر اخلاق همسایگی بر اساس آموزه‌های اسلامی
88

کتاب ارزشمند «کافى»۱ در «باب الضّرار» (بابى درباره احکام زیان‏رسانى‏) درمی‏‏یابیم که اجتناب از آزار و اذیت دیگران به سبب آن‏که تجاوز به حقوق دیگران است، یکی از اصول ارزشی آموزه‏‏های مکتب اسلام است.

گفتنی است که «ضرر نرساندن» بر قاعده «لا ضَرر و لا ضِرار» متّکی است که قاعده‏‏ای اخلاقی، فقهی و حقوقی محسوب می‏‏شود و در میان شیعه و سنّی مشهور است و جناب کلینی با ذکر ماجرای «سمرة بن جُندب» به آن اشاره کرده است۲ و مفهوم آن این است که ضرر‏‏های مالی، جانی و آسیب‏‏های روحی همچون تضییق، مشقّت و سختی ممنوع است و به موجب آن، لزوم رعایت حقوق مردم، احترام به مال و جان و آبروی آنان و نیز نادرستی ظلم و تعدّی به حقوق دیگران اثبات می‏‏گردد که این مهم با روایات گسترده پیشوایان معصوم علیهم السلام تأیید و تکمیل می‏‏شود که در جای خود مطرح شده است.۳

در احادیث معصومان علیهم السلام‏ رعایت حقوق دیگران و اجتناب از آزار رساندن به مردم از بارزترین نشانه‏های پیروى از اسلام شمرده شده است. اهمّیت این ویژگى به اندازه‏‏ای است که بدون آن نمى‏توان کسى را مسلمان نامید؛ زیرا پیامبر اکرم صلی الله علیه و اله تصریح فرمودند:

المُؤمِنُ مَن أمِنَهُ المُسلِمونَ عَلى أموالِهِم ودِمائِهِم، وَالمُسلِمُ مَن سَلِمَ المُسلِمونَ مِن یدِهِ ولِسانِهِ۴.

مؤمن کسى است که مسلمانان او را بر مال و جانشان امین بدانند و مسلمان کسى است که مسلمانان از دست و زبان او آسوده و بى‏گزند باشند.

1.. الکافی (دار الحدیث): ج۱۰، ص۴۷۵.

2.. همان.

3.. ر.ک: تحف‏‏العقول، ص۳۵؛ وسائل الشیعه، ج۱۲، ص۲۷۸؛ مجموعة ورّام، ج۲، ص۲۲۷؛ امام خمینی، القواعد الفقهیه و الاجتهاد و التقلید، ج۱، ص۳۰-۳۲؛ سیستانی، قاعدة لا ضرر و لا ضرار، ص۱۱؛ فرائد‏‏الاصول، ج۲، ص‏‏۵۳۵؛ صدر، بحوث فی علم الاصول، ج۵، ص۴۸۹.

4.. کتاب من لایحضره الفقیه، ج۴، ص۳۶۲، باب النوادر؛ طبرسی، مشکاة الأنوار فی غرر الأخبار، ص۴۰.

  • نام منبع :
    درآمدی بر اخلاق همسایگی بر اساس آموزه‌های اسلامی
    سایر پدیدآورندگان :
    محمّد تقي سبحاني نيا
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1396
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 10329
صفحه از 268
پرینت  ارسال به