۴ ـ ۳. همبستگی اجتماعی

یکی دیگر از اصول نظام همسایگی، اصل «همبستگی اجتماعی» است که می‏‏تواند اصلی هنجار ‏‏ساز و معیار ارزش‏‏شناسی در ارزیابی رفتارهای اجتماعی به شمار آید. همبستگی به معنای احساس مسئولیت متقابل میان چند نفر یا چند گروه است که از آگاهی و اراده برخوردارند. اصطلاح همبستگی مفهومی اخلاقی نیز دارد که متضمن وجود اندیشه یک وظیفه یا الزام متقابل است.^۱

همبستگی اجتماعی از مفاهیم کلیدی و مهم در مطالعات اجتماعی و جامعه‏‏شناسی است که در لغت به معنای وحدت، وفاق و وفاداری است و ناشی از علایق، احساسات و همدلی و کنش‏‏های مشترک است و با واژه‏‏های دیگری همچون یکپارچگی اجتماعی و نظم اجتماعی، مترادف و همگِن است.^۲

درباره همبستگی اجتماعی تعاریف مختلفی ارائه شده است؛ از جمله:

احساس مسئولیت متقابل بین چند نفر یا چند گروه که از آگاهی و اراده برخوردار باشند و شامل پیوندهای انسانی و برادری بین انسان‏‏ها به طور کلی و حتی وابستگی متقابل حیات و منافع آنها باشد... به زبان جامعه‏‏شناختی، همبستگی پدیده‏‏ای را می‏رساند که برپایه آن در سطح یک گروه یا یک جامعه اعضا به یکدیگر وابسته‏‏اند و به طور متقابل نیازمند یکدیگر هستند.^۳

همچنین در تعریفی کوتاه و جامع آمده است:

همبستگی اجتماعی، علقه و پیوند میان افراد جامعه برمبنای فرهنگ مشترکشان است که در یک میدان تعاملی، عواطف و احساسات را برمی‏‏انگیزد.^۴

خالصانه و محبت‏آمیز بنا نهند. از همین روست که قرآن‏‏کریم مؤمنان را برادران یکدیگر خوانده است.^۱

امام صادق علیه السلام نیز به یاران خویش مى‏فرمود:

اِتَّقُوا اللَّهَ وَ كُونُوا إِخْوَةً بَرَرَةً مُتَحَابِّینَ‏ فِی اللَّهِ مُتَوَاصِلِینَ مُتَرَاحِمِینَ تَزَاوَرُوا وَ تَلَاقَوْا...^۲.

تقوای خدا را پیشه کنید و با یکدیگر برادرانى نیکوکار و دوست‏دار در راه خدا باشید [و] با هم در ارتباط و مهربان باشید [و] به ملاقات و دیدن یکدیگر بروید.

برادرى در تفکر اسلامى، هم در صحنه اندیشه و هم در ساحت عمل، از عوامل ایجاد جامعه سالم است و در روایات، حقوق بسیارى براى برادرى ذکر شده است؛ مانند برآوردن نیازها، پرهیز از ذکر عیب، بیان خوبى‏ها، چشم‏پوشى از لغزش‏ها و نیز دعا در حق آنان. در واقع برادرى، در احساس و ابراز همدلى و همدردى و نیز در پشتیبانى عاطفى و فکرى تجلى مى‏یابد. البته اخلاقى عمل کردن، کاری دشوار است؛ چرا که گاه برادران و دوستان انسان دچار اشتباه و خطا مى‏شوند، اما کسی که منش اخلاقى را در خود تثبیت و دشواری کنش اخلاقى را بر خود آسان و هموار کرده باشد، به مردم عشق مى‏ورزد و حتى اگر از آنها آزرده شود، کینه‏اى به دل نمى‏گیرد.^۳

برپایه این اصل محوری، آنچه در روابط همسایگی موجب گسترش برادری و روابط خالصانه گردد، ارزشمند و مورد پذیرش اسلام است؛ ازاین‏رو رفتارهایی همچون احوال پرسی، یاری رسانی، خیرخواهی، شکیبایی، رسیدگی، خوش اخلاقی و... از اخلاقیات مرتبط با ارتباطات اجتماعی همسایه‏‏ها و بسیار قابل توجّه است.