می‏‏کردند، اما امروزه براثر تحرّک اجتماعی، کمتر همدیگر را می‏‏شناسند و نیازهایشان با فروشگاه‏های بزرگ و کوچک برآورده می‏‏شود و محله، نقش پیشین خود را در ایجاد روابط عاطفی میان همسایه‏‏ها از دست داده است.

با این شرایط، در جامعه امروزی، عوامل سنّتی تشکیل دهنده محله‏ها به نوعی کارآیی خود را از دست داده است. از آنجا که مهم‏ترین عنصر شکل دهنده محله‏‏ها «اعتماد اجتماعی» است و اعتماد، یکی از عناصر بنیادین و عامل تسهیل کننده تعاملات در فضای جمعی به شمار می‏رود و در حل مسائل مربوط به نظم اجتماعی نقشی تعیین کننده دارد، هرچه سطح آن در جامعه‏‏ای بالاتر باشد، احتمال همکاری و همیاری نیز بیشتر خواهد بود.

میان پیوند اجتماعی و اعتماد اجتماعی رابطه‏‏ای دو سویه وجود دارد؛ چرا که هر اندازه در میان همسایگان، پیوستگی و ارتباط، بیشتر باشد، به همان مقدار به میزان اعتماد اجتماعی افزوده خواهد شد و هر مقدار افراد یک محلّه به یکدیگر اعتماد کنند، به همان اندازه پیوند و پیوستگی خواهند داشت. به همین سبب است که امام علی علیه السلام پیوند یا «وُصْلَة» را اصلی می‏‏داند که با حُسن هم‏نشینی، محفوظ و مستدام می‏‏ماند: «هر که با برادران خود به خوبی هم‏نشینی کند، پایداری پیوند میان خودشان را خواستار شده است».^۱

بنابراین توجه به ضوابط و رعایت حقوق اخلاقی در تعامل با همسایه‏‏ها موجب پیوند و اعتماد افراد به یکدیگر می‏‏شود و فضای به وجود آمده در سایه اعتماد، زمینه‏های وحدت، نظم و مشارکت عمومی در رفع مشکلات محله را فراهم می‏‏سازد.

۲. امنیت اخلاقی و اجتماعی

امنیت به معنای «در امان بودن از خطر و نداشتن ترس و داشتن آرامش»، همواره یکی

۳ ـ ۲. درجات بهشتی

برخورداری از حسن ‏‏خلق همسایگان، از یک سو مسیر دست‏یابی به فضایل اخلاقی و رفتاری است و از دیگر سو مصونیت یافتن انسان از رذایل اخلاقی و رفتاری خواهد بود که همین مسئله، نجات از دوزخ و دریافت درجات بهشتی را به ارمغان می‏‏آورد.

رسول خدا صلی الله علیه و اله در سفارشی به امام علی علیه السلام فرمود:

ای علی! با خانواده، همسایه و هر کسی که با تو رفت و آمد دارد و همراه و هم‏‏سخن توست، خوش اخلاق باش که برایت در نزد خداوند متعال درجات عالی نوشته می‏‏شود.^۱

ب. آثار اجتماعی

بیشترین آثار اخلاق همسایگی در عرصه روابط اجتماعی و تعامل همسایگان با یکدیگر ظاهر می‏‏شود؛ چرا که فلسفه همسایگی و همسایه‏‏داری در دو چیز است: پاسخ به نیازهای عاطفی و تأمین نیازهای مادّی و رفع مشکلات زندگی در سایه هم‏دلی و همکاری؛ بنابراین با توجه به این‏که بیشتر افراد یک محله همدیگر را می‏‏شناسند، اگر به رعایت تکالیف اخلاقی در قبال همسایگان ملتزم باشند، به رفع نیازهای عاطفی و حلّ مشکلات زندگی یکدیگر می‏‏انجامد که حاصل آن، اعتماد، پیوند اجتماعی، مشارکت و امنیت اخلاقی خواهد بود.

۱. پیوند و اعتماد اجتماعی

پیش‏تر نقش روابط شغلی، قومی و مذهبی در شکل‏‏گیری محله‏ها بسیار مهم بود و ریشه‏‏ها، خاطرات و علایق مشترک اعضای محله، آنها را به هم پیوند می‏‏زد. همچنین روابط چهره به چهره رواج داشت و مردم نیازهای روزانه همدیگر را تأمین