همچنین از بیان پیامبر اسلام صلی الله علیه و اله که فرمود: «جبرئیل پیوسته مرا درباره همسایه سفارش می‏‏کرد، تا جایی که گمان کردم او را وارث بر همسایه‏‏اش خواهد کرد»^۱، فهمیده می‏‏شود که ارث در سایه خویشاوندی و رَحِم، معنا و مفهوم می‏‏یابد و گویا در نظر آن حضرت این بوده است که همسایه به علت اتصال و قرابتش، همچون خویشاوند، ارث خواهد برد.

بنابر آنچه گفتیم، پیوند همسایگی، شبکه‏‏ای همچون خویشاوندی به وجود می‏‏آورد و حقوقی مانند صله، احسان، انفاق، دفاع، عفو و... را ایجاب می‏کند.

جایگاه همسایگی نزد پیامبر اسلام صلی الله علیه و اله به قدری است که در کنار توجّه دادن به وظیفه افراد نسبت به فراگیری قرآن و آداب زندگی و آموزش آن به خانواده و فرزندان، همسایگان را نیز یادآور می‏‏شوند.^۲ نیز آن حضرت در وصیتی به امام علی علیه السلام، بر تأدیب نفس خود، خانواده و فرزندان و نیز همسایگان توصیه فرمودند.^۳

حاصل آن‏که در روایات اسلامی به گونه‏‏ای از همسایه در کنار خانواده و نزدیکان یاد شده است که گویا همسایه، یکی از اعضای خانواده به شمار می‏‏آید. این دیدگاه درباره جایگاه و شأن والای همسایه، حکایت از آن دارد که همسایگی از حرمت ویژه‏‏ای برخوردار است و به همین سبب، همسایه شدن در جامعه اسلامی، مجموعه‏ای از حقوق و مسئولیت‏‏های اخلاقی را در پی خواهد داشت.

۳. اهمیت توجّه به حقوق همسایگان

بررسی جایگاه همسایه و اهمیت توجّه به حقوق او و معاشرت درست با وی، پیشینه‏‏ای طولانی دارد؛ چرا که در اجتماعات نخستین بشری، انسان‏‏ها با تشکیل

رعایت آنها واجب و ضروری است و کسی اجازه ندارد آنها را نادیده بگیرد. اهمیت این موضوع به اندازه‏‏ای است که به فرموده امام‏‏ علی علیه السلام هیچ حُرمتی به اندازه حرمت هم‏‏نشینی و همسایگی مورد تأکید قرار نگرفته است.^۱

به همین سبب است که در روایاتی، حرمت همسایه در ردیف حرمت والدین و خویشاوندان نزدیک قرار گرفته است؛ مانند آنچه رسول‏‏ اکرم صلی الله علیه و اله ضمن بخشنامه‏‏ای به مهاجران، انصار و تمامی اهل یثرب فرمودند:

حُرْمَةُ الْجَارِ عَلَى الْجَارِ كَحُرْمَةِ أُمِّه‏؛

حرمت همسایه برای همسایه‏اش مانند حرمتی است که برای مادرش دارد.^۲

پیامبر اکرم صلی الله علیه و اله با تمام وجود، حریمِ خانواده همسایه را حرمت می‏‏نهاد و معتقد بود: سرقت از خانه همسایه همانند سرقت از ده خانه دیگر است.^۳ آن حضرت حتی در آن روزگار، بی‏‏حرمتی به سگِ همسایه را نیز ممنوع می‏‏دانست؛ زیرا چنین کارهایی موجبات بی‏‏حرمتی و ناراحتی همسایه را فراهم می‏‏سازد.^۴

آنچه از مجموعه روایات باب همسایگی برمی‏‏آید، آن است که شاید یکی از عوامل حرمت همسایه، قرابت و اتّصال ‏‏باشد؛ زیرا افراد با همسایه خود به یگانگی و همبستگی می‏‏رسند و در سایه آن مانند خویشاوندی، قرابت و تعلّق حاصل می‏‏شود و وابستگیِ به وجود آمده، زمینه برآورده شدنِ نیازهای مادی و معنوی را فراهم می‏‏آورد؛ ازاین‏رو همسایگان با یکدیگر به خانواده‏‏ای بزرگ، منسجم و متّحد تبدیل می‏شوند.^۵