شجاعت در شمار خُلق‏‏های نیک، و بُخل و ترس در زمره خوی‏‏های بد است.

۲. خُلق، حالتی برای نفس آدمی است که در او پایدار و ماندگار شده است.

۳. هر خُلقی منشأ صدور پاره‏‏ای از افعال مناسب با خود (پسندیده یا ناپسند) است.

۴. صدور این افعال از نفس، بدون تأمل و اندیشه و به صورت ملکه است.

۵. اخلاق از مقوله «شدن» و امری فرایندی است؛ لذا قابل تغییر و تحوّل است.

بنابر آنچه گذشت، اخلاق در صفات و ملکات نفسانی منحصر است؛ در حالی که می‏‏توان اخلاق را به دو صورت تعریف کرد:

۱. «تعریف ناظر به فاعل» که در این صورت، فضایل و رذایل اخلاقی براساس ملکات نفس، توجیه و تبیین می‏‏شود و از آن به «چگونه بودن» تعبیر می‏‏کنیم. فضایل اخلاقی مانند عدالت، میانه‏‏روی، خوش‏‏بینی، شجاعت، خیرخواهی، بلند همتی و مانند آن، به همین ویژگی‏‏های نفسانی انسان اشاره دارند.

۲. «تعریف ناظر به فعل و رفتار» که در آن، اخلاق به رفتارها و عملکرد انسان نیز مربوط می‏‏شود، نه منحصراً به سجایا و خصلت‏‏های درونیِ او.^۱

این تعریف علامه جعفری از اخلاق نیز در همین راستاست:

اخلاق عبارت است از انجام کار نیک و دوری از کار زشت با بهره‏‏برداری از آزادی؛ یعنی بدون این‏که صدور آن کار از ما به جهت عوامل مکانیکی صد در صد مشخص شده باشد. ریشه اساسی آن جست‏وجوی کمال و تحریک کننده آن همان وجدان درونی است.^۲

در این تعریف، اخلاق به افعال انسان می‏‏پردازد و ممکن است اخلاقی بودن یا نبودن فعل، براساس وظیفه یا پیامد یا هر چیز دیگری توجیه و تفسیر ‏‏شود. به این

اخلاقی و رفتاری تعیین می‏‏کند. بر همین اساس، فهم درست معنای اخلاق در پیشبرد مطالعات و مباحث مرتبط با اخلاق، راهگشا و راهبر خواهد بود.

مانند سایر موضوعات مربوط به انسان، در معنای اخلاق نیز وحدت نظری وجود ندارد و هر کسی از منظری بدان نگریسته است؛ لذا علامه محمدتقی جعفری معتقد بود که جست‏وجوی یک تعریف بسیط برای اخلاق، کوشش بیهوده‏‏ای خواهد بود^۱، ولی شاید مفهوم مشترک تعاریفی که از اخلاق به دست ما رسیده است، بتواند مقصود ما را حاصل کند؛ پس با توجه به این نکته، برخی از تعاریف را از نظر می‏‏گذرانیم تا مراد خود را از این واژه با جمع‏‏بندی آنها اعلام کنیم.

در زبان فارسی، اخلاق را به طبیعت باطنی، سرشت درونی و خوش‏‏رفتاری معنا کرده‏‏اند^۲ و در زبان عربی، اخلاق، جمع «خُلق» و «خُلُق» از ماده «خ‏ل‏ق» به معنای سجایا و منش‏‏های پایدار درونی است.^۳

مفهوم اخلاق در اصطلاح عالمان این فن نیز برگرفته از همان معنای لغوی است. از دیدگاه آنان، خُلق، ملکه‏‏ای نفسانی است که موجب صدور فعل به آسانی و بدون نیاز به تأمل می‏‏گردد.^۴ ازاین‏رو شهید مطهری اخلاق را چنین تعریف می‏‏کند:

فرایندی است که منجر به ایجاد عادت و طبیعت ثانوی و یا ملکاتی که با اختیار و تلاش پیگیر در روح بشر به وجود می‏‏آید.^۵

با دقت در تعاریف یادشده، دانسته می‏‏شود:

۱. خُلق، ممکن است خوب یا بد (فضیلت و رذیلت) باشد. سخاوت و