الجعفریات، ابن أشعث (ص۱۶۴ و ۱۶۵، باب سوء الجوار و حسن الجوار).

من لا یحضره الفقیه، شیخ صدوق (ج۲، باب الحقوق).

معانی الأخبار، شیخ صدوق (ص۱۶۵، باب معنى الجار و حدّ ‏‏‏‏المجاورة).

نهج البلاغه، شریف رضی (خطبه ۱۹۳).

مشکاة‏‏ الأنوار فی غرر ‏‏الأخبار، طبرسی (ص۲۱۴، فی حق الجار).

وسایل الشیعه، شیخ حر عاملی (باب وجوب کفّ الأذى عن الجار، ج۱۲، ص۱۲۷).

بحار الانوار، علامه مجلسی (ج۷۱، ص۱۵۰، باب حق الجار) و...

با این حال، مطالب ذکر شده در آثار فوق، یا در قالب تک گزاره‏ها آمده است یا به شکل مواد خام و بدون هیچ گونه تبیین و شرحی نقل شده است.

بنابر آنچه گفته شد، می‏‏توان نتیجه گرفت که تا کنون ضوابط و اصول بنیادین حاکم بر تعاملات همسایه‏‏ها و مسئولیت‏‏های اخلاقی همسایگان در قبال یکدیگر، به گونه‏‏ای روشن و نظام‏‏مند تدوین نشده است و تا به امروز پایان‏‏نامه و کتاب مستقلی که منحصراً ابعاد «اخلاق همسایگی در زندگی اجتماعی» را با رویکرد اسلامی به تفصیل و دقّت بازگوید، منتشر نشده است، مگر اشاراتی در کنار مطالب پراکنده و در قالب فصول برخی از کتاب‏‏ها که بسیار محدود و دور از دسترس عموم مردم بوده است.

ه‍ . مفهوم‏شناسی

پیش از آغاز بحث، مهم‏‏ترین مفاهیم به کار رفته در این پژوهش را به اجمال طرح می‏‏کنیم تا ادبیات مشترکی پدید آید.

۱. اخلاق

اخلاق از مفاهیمی است که تاریخ آن همزاد و همراه با آفرینش انسان است؛ زیرا انسانیت انسان با اخلاق معنا می‏‏یابد و جوهره انسان سالم و کامل را فضایل

کتابی دیگر با عنوان همسایه^۱ حاوی سه جُستار فلسفی است که در آن، سه تن از مهم‏ترین متفکران در عرصه روان‏کاوی و نظریه‏های انتقادی، به مفهوم همسایه پرداخته و بازتاب آن را در سنّت یهودی و مسیحی بررسی کرده‏‏اند. نویسندگان این کتاب، هر یک از منظر خاص خود می‏کوشند تا نشان دهند که مسئله‏‏ دوست داشتن همسایه که از فرایض کتاب مقدس است، پرسش‏هایی را پیش می‏نهد که پایه و بنیاد جُستار اخلاقی هستند و بیان الهیاتی جدیدی از نظریه سیاسی را در خود نهفته دارند.

این کتاب، موضوع همسایه را به مسائل سیاسی پیوند می‏‏زند و به دنبال استخراج تئوری جدیدی از جایگاه همسایه در یهودیت و مسیحیت است تا از آن در معادلات سیاسی استفاده کند؛ در نتیجه نمی‏‏توان از نویسندگان آن انتظار داشت که مسئولیت‏‏های اخلاقی در روابط همسایگی و مسائل آن را به شکل منسجم بازگویند. افزون بر آن، آموزه‏‏های سنّت یهودی و مسیحی فقط برای پیروان این ادیان کارایی دارد.

قابل ذکر است که مقاله‏‏ای با عنوان «نظام همسایگی به مثابه یک سازمان اخلاق با تأکید بر قرآن و حدیث»^۲ تنها مقاله‏‏ای است که تا حدودی موضوع روابط اخلاقی همسایگان را به معرکه بحث و پژوهش کشانده و بر نقش نظام همسایگی در مشارکت مردم برای سلامتی اجتماعی تأکید کرده است.

البته دانشمندان مسلمان در کتاب‏‏های حدیثی و اخلاقی خود، صفحاتی را به موضوع حقوق و تکالیف همسایگان اختصاص داده‏‏اند که می‏توان به آثار زیر اشاره کرد:

الزهد، کوفی اهوازی (ص۴۲، باب حق الجوار).

الکافی، کلینی (ج۴، ص۷۵۳، باب حق الجار).