211
درآمدی بر اخلاق همسایگی بر اساس آموزه‌های اسلامی

معتقدند زمانی که مفهوم «دیگرخواهی» در زبان محاوره به کار می‏رود، معنای «آمادگی برای خدمت به دیگران، بدون توقّع پاداش» را می‏‏رساند؛ آمادگی‏‏ای که از آن، میل به خوبی‏‏کردن، خواست دیگران را در نظر گرفتن، نیازهای آنان را برآوردن و به یاری آنان شتافتن برمی‏‏آید. بدین قرار، دیگرخواهی در برابر خودخواهی قرار می‏‏گیرد و مستلزم نوعی ایثار است.۱

برای تبیین و توجیه «دیگرگروی» و «دیگرخواهی»، کافی است نظری به منابع دینی بیفکنیم. براساس آموزه‏‏های قرآن و حدیث، «احسان»۲، «امر به معروف و نهی از منکر»۳، «خیرخواهی»۴، «تعلیم»۵ و «انفاق»۶ از اصول اساسی در اخلاق اجتماعی است که نشان می‏‏دهد انسان علاوه بر منافع شخصی می‏‏تواند منافع دیگران را نیز در نظر بگیرد و برای آن تلاش کند.

بدین ترتیب، یکی از راه‏‏های ترویج و توسعه اخلاق همسایگی برای رفع مشکلات و چالش‏‏های همسایگان، توجه به نوع‏‏دوستی، تقویت روحیه دیگرگروی و مشارکت اجتماعی است؛ زیرا روح و محتوای فرهنگ دینی ما برپایه «ارتباط»، «صمیمیّت»، «تعاون»، «همدردی» و «عاطفه» استوار است.

خداوند متعال برمبنای آیه (تَعاوَنُوا عَلَى الْبِرِّ وَ التَّقْوى‏ وَ لا تَعاوَنُوا عَلَى الْإِثْمِ وَ الْعُدْوانِ وَ اتَّقُوا اللَّهَ إِنَّ اللَّهَ شَدیدُ الْعِقاب)۷ انتظار دارد در هر جا که نیکی باشد، افرادی حاضر

1.. فرهنگ علوم اجتماعی، ص۱۲.

2.. بقره: ۱۹۵: (وَ أَحْسِنُوا إِنَّ اللَّهَ یحِبُّ الْمُحْسِنین)؛ قصص: ۷۷: (أَحْسِنْ كَما أَحْسَنَ اللَّهُ إِلَیكَ وَ لا تَبْغِ الْفَسادَ فِی الْأَرْضِ إِنَّ اللَّهَ لا یحِبُّ الْمُفْسِدین).

3.. آل‏‏عمران: ۱۰۴: (وَ لْتَكُنْ مِنْكُمْ أُمَّةٌ یدْعُونَ إِلَى الْخَیرِ وَ یأْمُرُونَ بِالْمَعْرُوفِ وَ ینْهَوْنَ عَنِ الْمُنْكَرِ وَ أُولئِكَ هُمُ الْمُفْلِحُون).‏

4.. اعراف: ۶۲: (أُبَلِّغُكُمْ رِسالاتِ رَبِّی وَ أَنْصَحُ لَكُمْ وَ أَعْلَمُ مِنَ اللَّهِ ما لا تَعْلَمُونَ)؛ اعراف: ۶۲: (فَتَوَلَّى عَنْهُمْ وَ قالَ یا قَوْمِ لَقَدْ أَبْلَغْتُكُمْ رِسالَةَ رَبِّی وَ نَصَحْتُ لَكُمْ وَ لكِنْ لا تُحِبُّونَ النَّاصِحین).

5.. پیامبر اکرم صلی الله علیه و اله: «یا عَلِی تَعَلَّمْ هَذِهِ الْآیةَ [آیةُ‏‏الکرسی] وَ عَلِّمْهَا أَوْلَادَک‏ وَ جِیرَانَک فَإِنَّهُ لَمْ ینْزِلْ عَلَی آیةٌ أَعْظَمُ مِنْ هَذَا» (مستدرک ‏‏الوسائل، ج۴، ص۳۳۶، ح۴۸۲۴).

6.. بقره: ۱۹۵: (وَ أَنْفِقُوا فی‏ سَبیلِ‏‏اللَّهِ وَ لا تُلْقُوا بِأَیدیكُمْ إِلَى التَّهْلُكَةِ).

7.. مائده: ۲.


درآمدی بر اخلاق همسایگی بر اساس آموزه‌های اسلامی
210

۳. تقویت جمع‏‏گرایی و ترویج همیاری اجتماعی

امروزه با توسعه ارتباطات و به دلیل کمرنگ شدن ارزش‏‏های دینی و سلطه رسانه‏‏های جمعی، زندگی بشر به سمت رفاه فردی یا فردگراییِ افراطی سوق یافته و بسیاری از همسایگان را از تعامل سازنده با دیگران بازداشته است.

فردگرایی افراطی و خودخواهانه، بر لذّت فردی و خواسته‏های شخصی فرد استوار است؛ یعنی حالتی که در آن، فرد جز خواسته‏‏های خود، به چیز دیگری نمی‏‏اندیشد و در این میان تلاش می‏‏کند خود را از سنّت‏‏ها و الزامات زندگی اجتماعی رها سازد. در مقابل دیدگاه، جمع‏‏گرایی قرار دارد که وجودِ برخی تعهدهای گروهی و متقابل میان اعضای جامعه را ایجاب می‏‏کند که افراد موظف به اجرای آن‏ها هستند و این لازمه زندگی اجتماعی است.

یافته‏‏های روان‏شناختی این مسئله را تأیید می‏‏کند که جمع‏‏گرایی و توجه به نیازها و خواسته‏‏های دیگران در نهاد انسان به ودیعت نهاده شده است. به لحاظ روان‏شناختی، انسان می‏تواند علاوه بر منافع شخصی، به منافع دیگران نیز توجه کند. گرچه گونه‏‏ای از حُبّ ذات در طبیعت انسانی وجود دارد، اما این تمام طبیعت او نیست. انسان با رشد اخلاقی می‏‏تواند از حصار خودخواهی و منفعت طلبی خارج شود و به ایثار و دیگرخواهی برسد.

خداوند متعال همراه با حُبّ ذات، عناصر دیگری مانند عقل، فطرت، عشق و عاطفه در نهاد انسان قرار داده است تا آدمی با آنها از حصار خود طلبیِ افراطی بیرون آید. این دیدگاه را «دیگرگروی» گویند و از نظریه‏های نتیجه‏‏گرا در اخلاق هنجاری به شمار می‏‏آید که مبنای عمل یا قاعده اخلاقی را بیشترین خیر برای دیگران، فارغ از منافع شخصی می‏‏داند.۱

پژوهشگران علوم اجتماعی نیز سخن از «دیگرخواهی» به میان می‏آورند و

1.. ر.ک: «دیگرگروی اخلاقی: منظری قرآنی»، هادی صادقی و محمدامین خوانساری.

  • نام منبع :
    درآمدی بر اخلاق همسایگی بر اساس آموزه‌های اسلامی
    سایر پدیدآورندگان :
    محمّد تقي سبحاني نيا
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1396
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 10140
صفحه از 268
پرینت  ارسال به