و شناخت اولویت‏ها و عوامل اجتماعی و فرهنگیِ دخیل در شکل مطلوب خانه‏های امروزی برای ساکنان آنها تأکید کرد؛ بنابراین سکونت‏‏گاه‏‏های آپارتمانی در هر جامعه‏‏ای، فرهنگ خاصی را می‏‏آفریند.^۱

در همین راستا مقام معظم رهبری نیز معتقدند که گسترش آپارتمان نشینی، شکلی جدید از خانواده را به وجود می‏‏آورد:

شکل معماری در جامعه و در چگونه خانه‏ای زندگی‏‏کردن، بخشی از فرهنگ جامعه را شکل می‏‏دهد؛ زیرا خانه‏های قدیمی ما یک نوع خانواده و خلقیّات بارمی‏آورند (حیاط بزرگ، حوضی در وسطش و اتاق‏‏هایی در اطراف. از این اتاقْ پدربزرگ در می‏آید و از آن اتاقْ دایی و از آن یکی هم عمو. بچه‏های خانواده، همه دور هم و بَرِ یک سفره جمع می‏‏شوند و در واقع، این خانه است که خانواده را به دنبال خود می‏‏کشاند) و آپارتمان، نوعی دیگر از خانواده ایجاد می‏‏کند؛ حتّی شکلِ در و پنجره و ارتباط اتاق‏‏ها با هم بناچار تأثیر خاصی بر ذهن و خُلق و منش و تربیت افراد دارد.^۲

به همین سبب می‏‏توان با قاطعیت اعلام کرد که آپارتمان نشینی به دنبال خود، فرهنگ و سبک زندگی ویژه‏‏ای را در میان مردم تولید کرده است و بر همین اساس، امروزه اخلاق همسایگی در زندگی آپارتمانی نسبت به زندگی سنّتی، اهمیت بیشتری یافته است؛ لذا شایسته است بررسی این موضوع در صدر فعالیت‏های پژوهشگران و کارشناسان مسکن و شهر سازی و نیز مدّ نظر مسئولان فرهنگی قرار گیرد.

در این بخش طی دو فصل به تشریح ابعاد و شکل‏‏های همسایگی (سنّتی و نوین) در شهر می‏‏پردازیم و ضمن برشماری برخی مشکلات همسایگان و به‏ویژه مسائل زندگی آپارتمانی، مشکلات همسایگی و راهبردها و راهکارهای علمی و عملی برای پیشگیری و رفع آنها را از نظر می‏‏گذرانیم.

در ایران اسلامی نیز همانند سایر کشورهای جهان، به دنبال انقلاب صنعتی و جمعیت پذیری شهرها، توسعه شهری از توسعه روستایی پیشی گرفت و شهرها با افزایش طبیعی جمعیت و افزایش مهاجرت روستایی، دچار مشکلات فرهنگی و اجتماعی شدند. در این میان، شیوه زندگی و روابط اجتماعی افراد، بیش از همه دستخوش تغییر و دگرگونی شد؛ به طوری که امروزه این تغییرات و تحول‏‏ها روابط خویشاوندی، همسایگی و محله‏‏ای را نیز فراگرفته است.

رشد روز ‏‏افزون شهر نشینی و تشکیل کلان‏شهرها موجب افزایش جمعیت در شهرها شده که در کنار سایر عوامل، باعث سختی احداث خانه‏‏های تک واحدی و در نتیجه، سبب گرایش به فرم جدیدی از مسکن شهری با عنوان «آپارتمان»^۱ شده است.

در طول فرایند یاد شده، همسایگی سنّتی ساکنان در یک محله که حافظ پیوندهای خویشاوندی و عاطفی بود، جای خود را به شکلی جدید از سکونت و هم‏جواری داده است. بدین ترتیب، اخلاق همسایگی در شهرها نیز به دو شکل سنّتی (خانه شخصی و تک‏‏خانواری) و آپارتمانی (چند واحدی) خواهد بود.

امروزه نیز به دلایل مختلف، گرایش به زندگی آپارتمان نشینی، یک ضرورت تحمیلی در شهرهای بزرگ به شمار می‏‏آید و چون این نوع زندگی، با زندگی سنّتی ایرانیان ناسازگار است، مشکلات فرهنگی و اجتماعی فراوانی را در شهرهای کوچک و بزرگ به دنبال دارد.

به اعتقاد آموس راپاپورت (نظریه‏‏پرداز معماری و طراحی شهری)^۲، خانه، وسیله یا ابزاری برای شکل‏‏دادن به شخصیت افراد است؛ پس بناچار باید بر مطالعه