177
درآمدی بر اخلاق همسایگی بر اساس آموزه‌های اسلامی

سوگمندانه امروزه یکی از مهم‏ترین عارضه‏ها و ناهنجاری‏‏ها در روابط اجتماعی، بی‏تفاوتی نسبت به مسائل و مشکلات اجتماعی است که دامنه آن به تعاملات همسایگان نیز رسیده است.

«بی‏‏تفاوتی» ترجمه‏‏‏‏ای از واژه انگلیسی «apathy» است. این واژه در حوزه‏های علمی مختلف زبان فارسی با ترجمه‏‏های مختلفی آمده است که «دل‏مردگی»۱ نیز یکی از این مفهوم ‏‏سازی‏‏هاست.

افزودن پسوند «اجتماعی» به واژه «بی‏‏تفاوتی»، اصطلاحی مهم در ادبیات علوم اجتماعی با عنوان «بی‏تفاوتی اجتماعی» مطرح ساخته که به «بی‏‏قیدی اجتماعی» تفسیر می‏‏شود.۲ برخی نیز آن را «بی‏‏حالی» یا «بی‏‏عاطفگی اجتماعی» ترجمه کرده‏اند که یکی از مظاهر و مسائل خاص جامعه جدید شهری معرفی شده است.۳

به هر حال، بی‏‏تفاوتی نسبت به دیگران و به‏ویژه همسایگان، از آفت‏‏ها و آسیب‏‏های مهم در روابط انسانی است که مانعی بزرگ در برابر مشارکت اجتماعی و سیاسی افراد جامعه و نیز یکى از پیامدهای گسترش سریع شهرنشینی و از ویژگى‏هاى زندگى صنعتى به شمار می‏‏آید.

محکومیت بی‏‏تفاوتی در دادگاه وجدان انسان‏‏ها نیاز به اثبات ندارد؛ زیرا به خودی خود روشن است که دغدغه داشتن درباره سعادت و رفاه دیگران، اساس عاطفه انسانی است.

علاوه بر آن، در نظام اخلاقی اسلام در میان اصول انسان‏‏شناختی، اصل مسئولیت، اصلی است که بی‏تفاوتی را برنمی‏‏تابد و مسئول ‏‏بودن، در برابر خداوند، خود و دیگران مطرح شده است؛ یعنی برپایه معیارهای اسلامی، انسان کسی است

1.. فرهنگ اصطلاحات فلسفه و علوم اجتماعی، «بی‏‏تفاوتی».

2.. روان‏شناسی اجتماعی (مقدمه‏‏ای بر نظریه‏‏ها و آئین‏‏ها در روان‏شناسی اجتماعی)، «بی‏‏تفاوتی».

3.. درآمدی بر دایرۀ المعارف علوم اجتماعی، «بی‏‏تفاوتی».


درآمدی بر اخلاق همسایگی بر اساس آموزه‌های اسلامی
176

«چشم و هم‏‏چشمی» به همین مقایسه برمی‏گردد؛ چون این نوع از مقایسه در امور مادی، نتایج و پیامدهای تلخی به دنبال دارد که باعث می‏‏شود تردیدی در ناشایست ‏‏بودن آن باقی نماند.

نمونه این نوع مقایسه را می‏‏توان درباره قارون دید. او از ثروت فراوانی برخوردار بود و زندگی اشرافی و خیره ‏‏کننده‏‏ای داشت. مشاهده زندگی وی دیگران را به مقایسه وامی‏‏داشت و آرزوی زندگی قارونی را در آنان به وجود می‏‏آورد. کسانی که خواهان زندگى دنیایی بودند، می‏‏گفتند: «اى کاش همانند آنچه به قارون داده شده است، ما نیز داشتیم. به راستى که او بهره عظیمى دارد».۱ طبق این بیان، مقایسه صعودی، زاییده «دنیا خواهی» است؛ به همین سبب ارزیابی برخی غیرواقعی و غم‏‏افزاست؛ پس از همین‏جا می‏‏توان ناپسند بودن «چشم و هم‏‏چشمی» را استنتاج کرد.

علت اساسی زشتی و محکومیت «چشم و هم‏‏چشمی» در روابط همسایگی، کارکرد روانیِ آن است؛ زیرا مقایسه زندگی خود با وضعیت همسایگانی که در موقعیت برتری قرار دارند، سبب می‏‏شود که انسان داشته‏های خود را کوچک و ناچیز شمارد و همین «ناچیز شماری نعمت‏‏ها» پیامدهای ویرانگری همچون اندوه، افسردگی، حسرت، حسادت، ناسپاسی، بی‏‏تابی، ناامیدی، ناتوانی و نیز محرومیت از چشیدن حلاوت ایمان را به دنبال می‏‏آورد۲ که هر یک از این پیامد‏‏ها به تنهایی می‏تواند در دامن خود ده‏‏ها رذیله اخلاقی را بپروراند و انسان را از پا درآورد.

۸. بی‏‏تفاوتی

در آموزه‏‏های اسلامی، حساسیّت ‏‏داشتن نسبت به خود، خانواده، همسایگان و سایر افراد جامعه دارای ارزش و اهمیّت بسیار است و بی‏اعتنایی نسبت به نقص‏‏ها، عیب‏‏ها و مشکلات گوناگون خود و دیگران تقبیح شده است، ولی

1.. قصص: ۷۹: (فَخَرَجَ عَلى‏ قَوْمِهِ فی‏ زینَتِهِ قالَ الَّذینَ یریدُونَ الْحَیاةَ الدُّنْیا یا لَیتَ لَنا مِثْلَ ما أُوتِی قارُونُ إِنَّهُ لَذُو حَظٍّ عَظیمٍ).

2.. برای آشنایی بیشتر با پیامدهای یاد شده ر.ک: رضایت از زندگی، ص۱۰۴ به بعد.

  • نام منبع :
    درآمدی بر اخلاق همسایگی بر اساس آموزه‌های اسلامی
    سایر پدیدآورندگان :
    محمّد تقي سبحاني نيا
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1396
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 10156
صفحه از 268
پرینت  ارسال به