در این آیه مبارک، مسخره کردن به معناى استهزاست؛ یعنی فرد چیزى بگوید که با آن کسى را حقیر و خوار شمارد؛ حال، چه به زبان بگوید یا اشاره کند یا عملاً حرکاتی انجام دهد که مخاطبانش از آن سخن، اشاره یا تقلید، به فرد دیگری که مورد نظر اوست، بخندند.^۱

منشأ استهزا و مسخره کردن، حسّ خود برتر بینى و کبر و غرور است که عامل بسیارى از اختلاف‏‏ها بوده است؛ به همین دلیل در آیه یاد شده، خداوند متعال گوشزد می‏‏کند: کسانی که شما آنها را مسخره می‏کنید، چه بسا از نظر ایمان و تقوا از شما بهتر و بالاتر باشند؛ در نتیجه، کسی را به خاطر فقر، عیب ظاهری، ضعف‏‏های اخلاقی و... به تمسخر نگیرید! چون از نظر اسلام، آبرو و حیثیت اشخاص، بسیار محترم است و هر کارى که موجب تحقیر مردم گردد، گناه بزرگى است.

آنچه در نظامات اجتماعی و به‏ویژه در نظام همسایگی مهم است، وجود اعتماد، صداقت، دوستی و همکاری میان همسایگان است؛ زیرا در نبود آنها زمینه برای ظهور انواع ناهنجاری‏‏ها فراهم می‏‏گردد. آن‏گاه همسایگان می‏‏توانند از برکات فضایلی همچون اعتماد، صداقت، محبت و... بهره‏‏مند شوند که به یکدیگر احترام گذارند و از تضعیف شخصیت یکدیگر اجتناب کنند.

امام صادق علیه السلام در این باره می‏فرمایند:

و لَا المُستَهزِئُ بِالنّاسِ فی صِدقِ المَوَدَّةِ^۲.

و کسى که مردم را تحقیر مى‏کند، نباید انتظار صداقت در دوستى داشته باشد.

۵. تجسّس

تجسّس یکی دیگر از رذایل اخلاقی است که تنها به روابط همسایگی اختصاص

خویشتن‏‏داری.^۱

تحقیر، توهین و تضعیف شخصیت همسایگان از کارهایی است که مجوز شرعی و دلیل منطقی ندارد، بلکه نشانه حقارت و پستی کسی است که به تحقیر دیگران می‏‏پردازد.^۲

بر همین اساس، پیامبر اکرم صلی الله علیه و اله در خطاب به زنان جامعه ایمانی، با عبارت «یا نساءَ المُؤمنات، لاتحقّرنَّ إحداکُنّ لِجارَتِها»^۳، آنها را از تحقیر همسایگان خود برحذر می‏‏داشتند.

تحقیر همسایگان می‏‏تواند به شکل بی‏‏اعتنایی، تمسخر، عیب‏جویی، لقب زشت نسبت دادن و ناسزاگویی باشد که گاهی به سبب فقر مالی یا به دلیل دین ‏‏ورزی و ایمانِ طرف مقابل و... است که خداوند متعال از همه این‏‏ها یکجا نهی فرموده است:

( یا أَیهَا الَّذینَ آمَنُوا لا یسْخَرْ قَوْمٌ مِنْ قَوْمٍ عَسى‏ أَنْ یكُونُوا خَیراً مِنْهُمْ وَ لا نِساءٌ مِنْ نِساءٍ عَسى‏ أَنْ یكُنَّ خَیراً مِنْهُنَّ وَ لا تَلْمِزُوا أَنْفُسَكُمْ وَ لا تَنابَزُوا بِالْأَلْقابِ^۴.

اى کسانى که ایمان آورده‏اید! نباید گروهى از مردان شما گروه دیگر را مسخره کنند؛ شاید آنها از اینها بهتر باشند و نباید زنانى، زنان دیگر را [مسخره کنند]؛ شاید آنان بهتر از اینان باشند؛ و یکدیگر را مورد طعن و عیب‏جویى قرار ندهید و با القاب زشت و ناپسند، یکدیگر را یاد نکنید!)