165
درآمدی بر اخلاق همسایگی بر اساس آموزه‌های اسلامی

سه چیز در رأس مصیبت‏هاى کمرشکن است:... و همسایه‏اى که چشمانش تو را مى‏پاید و دلش تو را رسوا مى‏خواهد؛ اگر خوبى بیند، آن را مى‏پوشاند و فاش نگرداند و اگر بدى بیند، آن را آشکار سازد و همه جا اعلام کند.

حاصل آن‏که به هر حال، افشاى عیوب همسایگان به هر نحوی که باشد (با شعر، طنز، تصریح، تلویح، حکایت، شکایت و...) ناپسند و نارواست.۱

۴. تحقیر

تحقیر همسایگان و خود را برتر شمردن، یکى دیگر از بدترین کارها و زشت‏‏ترین عیوب اخلاقى است که ممکن است بازتاب آن در تمام زندگى انسان‏‏ها آشکار شود و آثار زیانباری بر جای گذارد.

«تحقیر» در زبان فارسی به «انجام ‏‏دادن عمل یا نشان ‏‏دادن حالتی برای اعلان کم ‏‏ارزشی یا کوچک شمردن و خوار داشتن کسی یا چیزی» گفته می‏‏شود.۲

سدر نظام ارزشیِ اسلام هیچ کس حق ندارد دیگران را کوچک شمارد و رفتاری تحقیر‏‏آمیز نسبت به دیگری داشته باشد. پیامبر گرامی اسلام صلی الله علیه و اله که خود بیشترین تکریم را در رفتارش با مردم داشت۳، همواره برای احترام کامل، اصحابش را با کنیه خطاب می‏‏کرد و با اسمی که بیشتر دوست داشتند، می‏‏خواند و هرگز سخن کسی را قطع نمی‏‏کرد.۴

این حکم اخلاقی با اصل کرامت انسان نیز سازگار است؛ زیرا همه انسان‏‏ها در خلقت، همسان هستند و کسی بر دیگری برتری ندارد، جز با تقوا و

1.. نساء: ۱۴۸: (لا یحِبُّ اللَّهُ الْجَهْرَ بِالسُّوءِ مِنَ الْقَوْلِ)؛ خداوند دوست نمی‏‏دارد کسى با سخنان خود، بدیها(ى دیگران) را اظهار کند.

2.. فرهنگ بزرگ سخن، ج۳، ص۱۶۳۹.

3.. الطبقات ‏‏الکبری، ج۱، ص۲۷۴.

4.. سفینة البحار، ج۱، ص۴۱۵.


درآمدی بر اخلاق همسایگی بر اساس آموزه‌های اسلامی
164

عملاً به هر معصیتی دست می‏‏زند و باکی ندارد که مردم او را در حال ارتکاب گناه مشاهده کنند؛ در نتیجه، امنیت اجتماعی و اخلاقی جامعه به خطر می‏افتد؛ چنان‏که امام علی علیه السلام از زبان لقمان حکیم فرمود:

شَرُّ الناسِ مَن لا یبالی أن یراهُ الناسُ مُسِیئاً۱.

بد‏‏ترین مردم کسی است که باک ندارد مردم او را در حال گناه ببینند.

آنچه گفته شد، به روشنی، ناپسند ‏‏بودن افشای ناخوشایندهای افراد را به اثبات می‏‏رساند. با توجّه به اصول «کرامت انسان»، «حرمت همسایه» و «همبستگی اجتماعی»، آشکار ساختن ناخوشایندهای همسایگان ممنوع خواهد بود؛ زیرا آشکار شدن آنچه مورد رضایت افراد نیست، تحقیر انسان‏‏ها و شکستن حرمت همسایگی و گسست اجتماعی را به دنبال دارد که این امر در صحنه خانواده‏‏ها و اجتماع، ده‏ها آسیب دیگر در پی خواهد داشت.

از همین روست که در روایات اهل ‏‏بیت علیهم السلام به هنگام معرفی همسایه بد و بیان ویژگی‏های او نخستین خصلت و بیشترین صفتی که مورد تأکید قرار می‏‏گیرد، «افشای عیب» است. گویا از نگاه دین، همسایه بد کسی است که خوبی‏‏ها را می‏‏پوشاند و بدی‏‏ها را فریاد می‏‏زند.

پیامبر گرامی اسلام صلی الله علیه و اله همسایه بد را از چیزهایی به حساب می‏‏آورد که اصل و ریشه بلاهای بزرگی است که از فرط دشواری و سنگینی، استخوان‏‏های کمر انسان را می‏‏شکند:

ثَلَاثَةٌ هُنَّ أُمُّ الْفَوَاقِرِ:...وَ جَارٌ عَینُهُ تَرْعَاكَ وَ قَلْبُهُ ینْعَاكَ، إِنْ رَأَى حَسَنَةً دَفَنَهَا وَ لَمْ یفْشِهَا، وَ إِنْ رَأَى سَیئَةً أَظْهَرَهَا وَ أَذَاعَهَا۲.

1.. کتاب من لایحضره الفقیه، ج۴، ص۴۱۷، ح۵۹۰۹: «مَنْ لَمْ یبَالِ أَنْ یرَاهُ النَّاسُ مُسِیئاً فَهُوَ شِرْک شَیطَان»؛ لیثی، عیون الحکم و المواعظ، ص۲۹۵، ح۵۲۷۷؛ تصنیف غرر الحکم، ص۴۶۲، ح۱۰۵۹۹.

2.. قرب ‏‏الإسناد، ص۸۱.

  • نام منبع :
    درآمدی بر اخلاق همسایگی بر اساس آموزه‌های اسلامی
    سایر پدیدآورندگان :
    محمّد تقي سبحاني نيا
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1396
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 10852
صفحه از 268
پرینت  ارسال به