145
درآمدی بر اخلاق همسایگی بر اساس آموزه‌های اسلامی

کرده‏‏اند۱ و معتقدند که «مهم‏‏ترین راهبرد آموزه‏‏های اسلامی در رفتار بین شخصی انسان، تواضع و فروتنی است».۲

نکته مهم درباره تواضع در اخلاق همسایگی، کارکردهای آن در تعاملات همسایگان است. بررسی منابع اسلامی نشان می‏‏دهد که تواضع، محبّت آفرین است؛ یعنی فروتنی و ملایمت، دل‏ها را جذب و محبت دیگران را جلب می‏‏کند و این امر بر احساس مسئولیت همسایگان در برابر یکدیگر می‏‏افزاید و از این طریق در سایه همدلی و یکپارچگی، مصالح اجتماعی و حقوق افراد به شکل بهتری تأمین می‏‏گردد. حقیقت یاد شده را می‏‏توان در احادیث معصومان علیهم السلام ملاحظه کرد؛ چنان‏که امام على علیه السلام در این باره می‏فرماید:

ثَمَرَةُ التَّواضُعِ المَحَبّةُ، ثَمَرَةُ الكِبرِ المَسَبَّةُ۳.

ثمره فروتنى، دوستى است و ثمره تکبر، ناسزا [شنیدن‏].

آن حضرت در کلامی دیگر، تواضع را در کنار خوش‏‏خویی و ملایمت، محبت‏‏زا دانسته‏اند:

ثلاثٌ یوجِبْنَ المَحبَّةَ: حُسنُ الخُلقِ، و حُسنُ الرِّفقِ، و التَّواضُعُ۴.

سه خصلت موجب جلب محبّت مى‏شود: خوش‏‏خویى، ملایمت و فروتنى.

رمز و راز تولید محبت در پرتو تواضع و دیگر فضایل اخلاقی آن است که فروتنی و نرم‏‏خویی در تعامل با دیگران باعث کاهش سختی و خشونت رفتار فرد مقابل می‏‏شود و موجب برانگیخته شدن عاطفه مثبت از سوی وی می‏‏گردد و سرانجام، زمینه زورگویی و تجاوز به یکدیگر را از میان برمی‏‏دارد؛ چنان‏که پیامبر

1.. اخلاق کاربردی در ایران و اسلام، ص۳۹۷.

2.. همان، ص۴۰۹.

3.. عیون الحکم و المواعظ، ص۲۰۹، ح۴۱۹۳؛ تصنیف غرر الحکم، ص۳۱۰، ح۷۱۵۹.

4.. همان، ص۲۱۲، ح۴۲۳۵؛ تصنیف غرر الحکم، ص۲۵۵، ح۵۳۷۲.


درآمدی بر اخلاق همسایگی بر اساس آموزه‌های اسلامی
144

نهی شده است.

در فضیلت تواضع احادیث بسیاری نقل شده است که در برخی از آنها تواضع منشأ خوبی‏‏ها دانسته شده است۱ و در برخی دیگر برترین شرافت۲ و بزرگ‏ترین عبادت۳ معرفی شده است. در تعدادی دیگر از روایات نیز تواضع، وسیله سربلندی و سرافرازی۴، نشانه کمال عقل۵ و باعث کمال نعمت۶ به شمار آمده است.

از نگاه عالمان اخلاق نیز تواضع، شاخص و نشانه معرفت قلمداد شده است:

اگر انسان پس از فراگیری علم الهی پایین آمد و خاشع شد، نشانه آن است که پیام الهی را فهمیده، امّا اگر احساس تواضع نکرد و همچنان آلوده به غرور و منیت بود، او پیام الهی را نفهمیده است.۷

به همین سبب فردی که به بارگاه معرفت راه نیافته، همچون سواره‏‏ای است که با غرور راه می‏‏رود و هنوز به مقصد نرسیده است، اما انسان به مقصد رسیده، پیاده و متواضع است؛ چنان‏که امام على‏‏ علیه السلام فرمود:

إذا تَفَقَّهَ الرَّفیعُ تَواضَعَ۸.

انسان بلند‏‏مرتبه، چون به فهم و دانایى رسد، فروتن شود.

برخی محققان اخلاق نیز تواضع را یکی از مهم‏‏ترین راهکارهای عملیاتی برای حفظ و پاسداری از کرامت نفس انسان در حوزه رفتارهای برون شخصی محسوب

1.. امام صادق علیه السلام: «رأسُ الخیرِ التَواضعُ» (الدرّة الباهرة من الأصداف الطاهرة، ص۲۹، ح۶۹؛ بحارالانوار، ج۷۲، ص۱۲۳، ح۲۰).

2.. امام على علیه السلام: «التَّواضُعُ أفضَلُ الشَّرَفَین» (تصنیف غرر الحکم، ص۲۴۸، ح۵۱۳۵).

3.. امام على علیه السلام: «علَیک بِالتَّواضُعِ فإنّهُ مِن أعظَمِ العِبادَةِ» (بحارالانوار، ج۷۲، ص۱۱۹، ح۵).

4.. الکافی، ج۲، ص۱۲۱، ح۱؛ امالی طوسی، ص۹؛ بحارالانوار، ج۷۲، ص۱۱۹.

5.. مستدرک ‏‏الوسائل، ج۲، ص۳۰۵.

6.. نهج ‏‏البلاغه (صبحی صالح)، حکمت ۲۲۴.

7.. سیرۀ پیامبران در قرآن، ج۶ ، ص۱۴۸.

8.. عیون ‏‏الحکم و المواعظ، ص۱۳۵، ح۳۰۷۵؛ تصنیف غرر الحکم، ص۴۹، ح۲۶۳ (تواضع است دلیل رسیدن به کمال/که چون سوار به مقصد رسد، پیاده شود).

  • نام منبع :
    درآمدی بر اخلاق همسایگی بر اساس آموزه‌های اسلامی
    سایر پدیدآورندگان :
    محمّد تقي سبحاني نيا
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1396
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 10346
صفحه از 268
پرینت  ارسال به