133
درآمدی بر اخلاق همسایگی بر اساس آموزه‌های اسلامی

خوش‏‏همسایگی را به شکیبایی در مقابل آزارهای همسایه تفسیر کرده‏‏اند.۱

در کلامی دیگر از امام علی علیه السلام این‏گونه آمده است که کمال نیکی، در سایه تحمل ناروایی برادران و همسایگان حاصل می‏‏گردد:

مَن أتَّبَعَ الإحسان بالإحسان و احتَمَلَ جنایات الإخوان و الجیران فَقَد أكمَل البِرّ۲.

هر کس پی در پی نیکی کند و ظلم و بدی‏‏های برادران و همسایگان را تحمل کند، به درستی که نیکی را تکمیل کرده است.

برای آراسته شدن به زیور شکیبایی باید به این نکته مهم آگاهی داشت که مطابق آیات قرآن کریم و روایات معصومان علیهم السلام مصیبت و سختی از سنت‏های قطعی پروردگار است۳ و خلقت و آفرینش انسان در سختی و دشواری پیچیده شده است۴ و یکی از سختی‏‏های اجتناب ناپذیر در زندگی مؤمنان، روبه‏رو شدن با همسایگان بد است.

برپایه روایات، انسان مؤمن از سه سختی رهایی نمی‏‏یابد و چه بسا هر سه برایش فراهم شود: یا شریک خانه‏‏ای دارد که در را به رویش ببندد و آزارش دهد یا همسایه‏‏ای که او را آزار دهد یا چیزی بر سر راه و نیازهایش قرار گیرد که وی را اذیت کند و اگر مؤمنی بر سر کوهی باشد، خدا شیطانی بر او می‏گمارد که آزارش دهد و ایمانش را همدم او سازد تا با آن از هیچ کس نترسد.۵

بنابراین باید پذیرفت که اختیار انسان در بود یا نبودِ برخی سختی‏های زندگی

1.. الکافی (دار الحدیث)، ج۴، ص۷۵۹، ح۹؛ تحف العقول، ص۴۰۹؛ الوافی، ج۵، ص۵۱۷، ح۲۴۷۹؛ الوسائل، ج۱۲، ص۱۲۲، ح۱۵۸۲۵.

2.. لیثی، عیون الحکم و المواعظ، ص۴۲۵، ح۷۱۹۳؛ تصنیف غرر الحکم، ص۴۲۰، ح۹۶۲۴.

3.. (وَ لَنَبْلُوَنَّكُم بِشىْءٍ مِّنَ الخَوْفِ وَ الْجُوعِ وَ نَقْصٍ مِّنَ الْأَمْوَالِ وَ الْأَنفُسِ وَ الثَّمَرَاتِ وَ بَشِّرِ الصَّابرِین) (بقره: ۱۵۵).

4.. (لَقَدْ خَلَقْنَا الْانسَانَ فىِ كَبَد) (بلد: ۴).

5.. امام صادق علیه السلام: «ما أَفْلَتَ الْمُؤْمِنُ مِنْ وَاحِدَةٍ مِنْ ثَلَاثٍ وَ لَرُبَّمَا اجْتَمَعَتِ الثَّلَاثُ عَلَیهِ إِمَّا بُغْضُ مَنْ یکونُ مَعَهُ فِی الدَّارِ یغْلِقُ عَلَیهِ بَابَهُ یؤْذِیهِ أَوْ جَارٌ یؤْذِیهِ أَوْ مَنْ فِی طَرِیقِهِ إِلَى حَوَائِجِهِ یؤْذِیهِ وَ لَوْ أَنَّ مُؤْمِناً عَلَى قُلَّةِ جَبَلٍ لَبَعَثَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ إِلَیهِ شَیطَاناً یؤْذِیهِ وَ یجْعَلُ اللَّهُ لَهُ مِنْ إِیمَانِهِ أُنْساً لَا یسْتَوْحِشُ مَعَهُ إِلَى أَحَدٍ» (الکافی (دار الحدیث)، ج۳، ص۶۲۸، ح۲۳۴۱).


درآمدی بر اخلاق همسایگی بر اساس آموزه‌های اسلامی
132

در این مناجات، افضال (احسان) و عطیّه (بخشش) از مصادیق تعاهد به شمار آمده است و پیداست که مراعات این مسئولیت اخلاقی در تعامل با همسایگان به طور طبیعی موجب حفظ و تقویت پیوند محبت و همدلی با همسایه می‏شود.

در حدیثی دیگر، از نشانه‏‏های پیروان معصومان علیهم السلام مراعات و سرکشی به حال همسایگان نیازمند، تهیدست، بدهکار و یتیمان اعلام شده است.۱

۹. شکیبایی بر آزار

در منابع اسلامی «شکیبایی در مقابل آزار همسایگان» محبوب خدا و از نشانه‏‏های انسان باایمان و از ویژگی‏‏های همسایه خوب معرفی شده است. در گزارشی تاریخی آمده است که فردی نزد رسول اکرم صلی الله علیه و اله آمد و از اذیّت همسایه‏‏اش شکایت کرد و پیامبر اکرم صلی الله علیه و اله وی را به صبر در برابر آزار همسایه فراخواند و فرمود: «کفَّ أَذَاک عَنْهُ واصْبِرْ لِأَذَاهُ»۲؛ از اذیت او دست بازدار و در برابر آزارش شکیبایی کن.

محدّث نوری در کتاب مستدرک الوسائل بابی با عنوان «بَابُ اسْتِحْبَابِ الصَّبْرِ عَلَى أَذَى الْجَارِ وَ غَیرِهِ‏» ایجاد کرده و ضمن احادیثی به ارزش تحمل اذیت همسایه اشاره کرده است؛ برای مثال از حضرت امام علی علیه السلام نقل می‏‏کند که ایشان فرمود:

لَیسَ حُسْنُ الْجِوَارِ أَنْ تَكُفَّ أَذَاكَ عَنْ جَارِكَ بَلْ حُسْنُ الْجِوَارِ أَنْ تَحْتَمِلَ أَذَى جَارِكَ۳.

حُسن همجواری و خوش‏‏همسایگی این نیست که دست از آزار همسایه بازداری، بلکه حُسن همجواری آن است که اذیت همسایه‏‏ات را تحمل کنی!

از امام موسی بن جعفر علیهما السلام نیز همین مضمون نقل شده است که ایشان هم

1.. امام باقر علیه السلام: «وَ تَعَهُّدِ الْجِیرَانِ مِنَ الْفُقَرَاءِ وَ ذَوِی الْمَسْکنَةِ وَ الْغَارِمِینَ وَ الْأَیتَام...» (بحارالانوار، ج۷۵، ص۱۷۵، باب۲، ح۲۸؛ الکافی، ج۲، ص۷۴، ح۳؛ امالی صدوق، ص۷۲۵، ح۹۹۱).

2.. مکارم الاخلاق، ابن ابی الدنیا، ص۲۲۱، ح۳۲۷.

3.. وسائل الشیعه، ج‏۸، ص۴۱۹.

  • نام منبع :
    درآمدی بر اخلاق همسایگی بر اساس آموزه‌های اسلامی
    سایر پدیدآورندگان :
    محمّد تقي سبحاني نيا
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1396
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 10213
صفحه از 268
پرینت  ارسال به