121
درآمدی بر اخلاق همسایگی بر اساس آموزه‌های اسلامی

از دیگر زشتی‏‏های اخلاقی پیراسته می‏‏گردند؛ یعنی در خیرخواهی، همچون شستن لباس که هم لباس تمیز می‏‏شود، هم دست‏‏های فرد پاکیزه می‏گردد، هم دیگران تهذیب می‏‏شوند، هم شخص خیرخواه طهارت می‏‏یابد.

از این بحث در علم النفس فلسفی با عنوان «تأثیر نیّت در کمال و نقص انسان» یاد می‏‏شود. نیّت، نوعی فعل درونی و اختیاری است که افعال اختیاری بیرونی، تجلّی آن محسوب می‏‏شود و منشأ اصلی ارزش، خود نیّت است. نقش رفتار فقط تعیین دامنه ارزش اخلاقی است؛ بنابراین نیّت خیر، کمال نفس را برای فرد خیرخواه به دنبال دارد و همسایه خیرخواه با نیّت خیرخواهی، راه تهذیب و کمال خود را طی می‏‏کند؛ هرچند در عمل، به انجام کارهای خیرخواهانه موفق نشود و در همین مرتبه که برای همسایگان، خیر و منفعت می‏‏خواهد، با عمل قلبی، در مرتبه‏‏ای از وجود خود کامل‏‏تر می‏‏شود و اراده انجام کارهای خوب در وی تقویت می‏‏شود که این تقویت اراده، راه را برای بروز رذایلی همچون حسادت، مزاحمت، خیانت، دشمنی، کینه ورزی و... می‏‏بندد. علاوه بر این اگر توفیق انجام اعمال خیرخواهانه را بیابد، از برکات فضای به‏وجود آمده (امنیت، آسایش و آرامش) نیز بهره‏‏مند می‏‏گردد.

خیرخواهی صمیمانه برای دیگران، به‏ویژه همسایگان، در سه مرحله قلبی، زبانی و عملی صورت می‏گیرد؛ یعنی افراد می‏‏توانند همواره در دل خود آرزوی موفقیت همسایگان خود را داشته باشند یا برای همسایگان خود در قالب دعا و مناجات با خداوند، خوبی‏‏ها را درخواست کنند و گاهی نیز با امر به معروف و نهی از منکر، عیب‏‏پوشی، آشتی‏‏دادن و... آنها را به خیر و سعادت رهنمون گردند؛ از همین رو آموزش، امر ‏‏‏‏به معروف و نهی ‏‏از منکر، پرهیز از مزاحمت و آزار رسانی، دعا، آشتی دادن، عدم حسادت، حفظ آبرو، همدردی و مشارکت در شادی‏‏ها و غم‏ها، یاری رسانی و... از مصادیق مهم و راهکارهای خیرخواهی برای همسایگان است که در آموزه‏‏های دینی نیز بر آنها تأکید شده است و در این مجال به برخی از آنها اشاره می‏‏کنیم:


درآمدی بر اخلاق همسایگی بر اساس آموزه‌های اسلامی
120

هرچه براى خاصّان خود منظور مى‏دارم، براى ایشان هم در نظر بگیرم!

شاید دلیل اهمیت خیرخواهی در روابط همسایگی آن باشد که یکی از کارکردهای خیرخواهی ایجاد محبت و دوستی میان مردم است. طبیعی است که اگر افراد جامعه و به‏ویژه همسایگان، یکدیگر را کمک کنند و عیب‏های همدیگر را با حفظ کرامت طرف مقابل برطرف نمایند، محبت و دوستی میان ایشان فزونی و توسعه می‏یابد. در همین راستا امام علی علیه السلام می‏‏فرماید:

النُّصْحُ‏ یثْمِرُ الْمَحَبَّة۱.

خیرخواهی، محبت و دوستی را به ارمغان می‏‏آورد.

این حدیث شریف حکایت از آن دارد که خیرخواهی برای همسایگان و داشتن صداقت و همدلی با آنان سبب افزایش دوستی و علاقه میان آنان می‏‏گردد؛ چنان‏که می‏گویند: «دل را به دل، رهی است» یا «دل به دل راه دارد».

بنابراین نیّت خیر و خیرخواهی برای دیگران پیام‏‏آور محبت است که اگر از دل صاف و پاکیزه همسایه‏‏ای برخیزد، فضای محله و شهر را عِطرآگین و شادی‏بخش می‏‏گرداند؛ زیرا کسی که به خیرخواهی مبادرت می‏ورزد، نیّتی جز خیر رسانی و اصلاح ندارد و در نتیجه، رفتارهایی دلسوزانه خواهد داشت. در این صورت اگر طرف مقابل، این دلسوزی و راهنمایی صادقانه را بفهمد، نسبت به شخص خیرخواه اظهار علاقه می‏کند و زمانی این دلبستگی بیشتر می‏‏شود که وی نتیجه آن خیرخواهی را در عمل ببیند.

علاوه بر آنچه گفتیم، خیرخواهی اثر مهم دیگری نیز دارد و آن این‏که شخص خیرخواه را نیز طهارت می‏‏بخشد؛ چرا که افراد خیرخواه از دام رذایلی همچون خیانت، حسادت، غیبت، آزار و اذیّت، بی‏‏تفاوتی‏‏ها و... رها می‏‏شوند و با یاری‌رسانی، آموزش، امر به معروف و نهی از منکر، عیب‏‏پوشی، دعا، همدردی و سایر مصادیق خیرخواهی،

1.. عیون الحکم و المواعظ، ص۳۲، ح۵۵۸؛ تصنیف غرر الحکم، ص۲۲۴، ح۴۵۴۷.

  • نام منبع :
    درآمدی بر اخلاق همسایگی بر اساس آموزه‌های اسلامی
    سایر پدیدآورندگان :
    محمّد تقي سبحاني نيا
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1396
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 10941
صفحه از 268
پرینت  ارسال به