117
درآمدی بر اخلاق همسایگی بر اساس آموزه‌های اسلامی

خیرخواه را از آن جهت ناصح می‏‏گویند که با طرف مقابل خود، یک‏رنگ، خالص و صاف است و به خیانت و تزویر دست نمی‏زند۱ یا از این جهت که ناصح، خلل‏‏ها و نارسایی‏‏های برادرش را پر می‏‏کند؛ چنان‏که خیّاط، شکاف پارچه را می‏‏بندد و قسمت‏‏های فرسوده آن را ترمیم و از پیشرفت آن جلوگیری می‏کند.۲

بدین ترتیب، واژه «نُصح» در لغت به پاکی از هرگونه ناخالصی و در مقابل «غِشّ» معنا می‏‏شود؛ یعنی شخص خیرخواه به دور از نیرنگ و فریب و بدون چشمداشت به پاداش، برای صلاح و اصلاح دیگران قدم برمی‏‏د‏‏ارد؛ از همین روست که امام على علیه السلام می‏فرماید:

مُناصِحُكَ مُشفِقٌ علَیكَ، مُحسِنٌ إلَیكَ، ناظِرٌ فی عَواقِبِكَ، مُستَدرِكٌ فَوارِطَكَ، ففی طاعَتِهِ رَشادُكَ، و فی مُخالَفَتِهِ فَسادُك۳.

خیرخواه تو دلسوز توست، به تو خوبى مى‏کند، به عواقب کار تو مى‏اندیشد و کاستى‏هایت را جبران مى‏کند؛ بنابراین اطاعت از او موجب هدایت توست و مخالفت با او مایه تباهى و زیانت خواهد بود.

در اصطلاح اخلاق نیز «نُصح» ضدّ «حسد» است؛ بدین معنی که انسان نعمتی را که صلاح برادر مؤمنش در آن است، برای وی بخواهد [و فراهم کند].۴

با این توضیح، مراد ما از «خیرخواهی» در تعامل با همسایگان، آن است که برنامه‏‏ها و رفتارهای خود را به گونه‏‏ای تنظیم کنیم که نفع و سود دیگران را نیز در پی داشته باشد؛ پس می‏توان گفت که در مفهوم خیرخواهی برای همسایگان، امور زیر باید مورد توجّه باشد:

الف. اصلاح امور و تلاش برای اتصال امور از هم گسیخته در روابط

1.. ادب فنای مقربان، ج۱، ص۵۱.

2.. بحارالانوار، ج۷۱، ص۳۵۷.

3.. عیون الحکم و المواعظ، ص۴۸۹، ح۹۰۷۱؛ تصنیف غرر ‏‏الحکم، ص۲۲۶، ح۴۵۹۶.

4.. ادب فنای مقربان، ج۱، ص۵۱.


درآمدی بر اخلاق همسایگی بر اساس آموزه‌های اسلامی
116

امام علی علیه السلام در این باره فرمود:

مَن حَسُنَ ظَنُّهُ بِالناسِ حازَ مِنهُمُ المَحَبَّةَ۱.

هرکس به مردم گمان نیک برد، محبت آنان را به دست آورد.

۵. خیرخواهی

خیرخواهی برای اطرافیان و به‏ویژه همسایگان از بایسته‏‏های اخلاقی و ضرورت‏‏های زندگی اجتماعی است. این فضیلت از منظر آموزه‏‏های اسلامی یکی از واجبات دینی۲، بلکه تمام دین۳ و از اصول ادیان الهى به شمار مى‏‏رود و همه پیامبران به آن متّصف بوده‏اند که قرآن‏‏کریم به برخی از آنان، از جمله رسول خدا صلی الله علیه و اله۴، حضرت نوح علیه السلام۵، حضرت هود علیه السلام۶، حضرت صالح علیه السلام۷ و حضرت شعیب علیه السلام۸ اشاره کرده است که هر یک با تلاش‏‏های فراوان به تبلیغ آیین توحیدی و خیرخواهی برای مردم مبادرت می‏‏ورزیدند.

«خیرخواهی» در لغت و متون اسلامی ترجمه واژه «نُصح» و «نصیحت» است که می‏‏توان نشانه‏های این معنا را در نگاشته‏‏های لغت‏‏شناسان، محدّثان و عالمان اخلاقی مشاهده کرد.۹

1.. همان، ج‏۶، ص۵۶۸، ح۱۱۶۷۷.

2.. امام باقر علیه السلام: «یجِبُ لِلْمُؤْمِنِ عَلَى الْمُؤْمِنِ النَّصِیحَةُ لَهُ فِی الْمَشْهَدِ وَ الْمَغِیب» (‏الکافی (دار الحدیث)، ج‏۳، ص۵۳۰).

3.. پیامبر اکرم صلی الله علیه و اله: «الدِّینُ النَّصِیحَة» (أمالی طوسی، ص۸۴، ح۱۲۵؛ وسائل الشیعة، ج‏۱۶، ص۳۸۲، ح۲۱۸۲۳).

4.. شعرا: ۳: ( لَعَلَّکَ باخِعٌ نَفْسَکَ اَلاّ یَکُونُوا مُؤْمِنینَ).

5.. اعراف: ۶۳: ( اُبَلِّغُکُمْ رِسالاتِ رَبّى وَ اَنْصَحُ لَکُمْ وَ اَعْلَمُ مِنَ اللّهِ ما لا تَعْلَمُونَ).

6.. اعراف: ۶۸: ( اَبْلِّغُکُمْ رِسالاتِ رَبّى وَ اَنَا لَکُمْ ناصِحٌ اَمینٌ).

7.. اعراف: ۷۹: (یـا قـُوْمِ لَقـَدْ اَبـْلَغـْتـُکـُمْ رِسـالَةَ رَبـّى وَ نـَصـَحـْتُ لَکـُمْ وَ لکـِنْ لا تـُحـِبُّونَ النّاصِحینَ).

8.. اعراف: ۹۳: ( فَتَوَلّى عَنْهُمْ وَ قالَ یا قَوْمِ لَقَدْ اَبْلَغْتُکُمْ رِسالاتِ رَبّى وَ نَصَحْتُ لَکُمْ...).

9.. ر.ک: النهایه فی غریب الحدیث و الاثر، «نُصح»؛ مفردات الفاظ القرآن، «نُصح»؛ معراج السعادة، ص۲۸۹؛ سفینة البحار، ج۲، ص۲۵۳؛ مرآة العقول، ج۴، ص۳۲۴ و....

  • نام منبع :
    درآمدی بر اخلاق همسایگی بر اساس آموزه‌های اسلامی
    سایر پدیدآورندگان :
    محمّد تقي سبحاني نيا
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1396
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 10274
صفحه از 268
پرینت  ارسال به