مبنا امام زین‏‏العابدین علیه السلام همواره در دعای خود برای همسایگان و دوستانش چنین زمزمه می‏‏فرمود:

وَ أَسْتَعْمِلُ حُسْنَ الظَّنِّ فِی كَافَّتِهِم...‏^۱.

خدایا مرا بر آن دار که درباره همه آنان گمان نیک بَرَم!

اهل بیت عصمت و طهارت علیهم السلام‏ در آموزه‏‏های خود ضمن تبیین این فضیلت اخلاقی، دستوراتی را نیز برای کسب این خصلت صادر کرده‏‏اند؛ از جمله، امام على علیه السلام در سفارشی فرموده است:

ضَعْ أمرَ أخیكَ على أحسَنِهِ حتّى یأتِیكَ مِنهُ ما یغلِبُكَ، و لا تَظُنَّنَّ بكَلِمَةٍ خَرَجَت مِن أخیكَ سُوءاً و أنتَ تَجِدُ لَها فی الخَیرِ مَحمِلا^۲.

رفتار برادرت را تا زمانى که کارى از او سر زند که راه توجیه را بر تو ببندد، به بهترین وجه آن تفسیر کن و هیچ‏‏گاه به سخنى که از دهان برادرت بیرون آید، تا وقتى براى آن توجیه خوبى مى‏یابى، گمان بد مبَر!

علت اهمیت و ضرورت خوش ‏‏گمانى به مردم آن است که اعتبار و آبروى مردم در گرو آن است. اگر بنا باشد فردی در کمترین و کوچک‏ترین کارى که از مردم مى‏بیند، به ایشان بدگمان شود و توجیهی برای درستی کار آنها نیاورد، پس چه آبرو و اعتبارى براى افراد در میان خودشان باقی خواهد ماند؟ به همین سبب است که بهترین کار در مواجهه سخنان و رفتارهای همسایگان در جامعه اسلامی، خوش ‏‏بینی و خوش گمانی است.

بدیهی است که ثمرات خوش ‏‏گمانی و نیک اندیشی درباره همسایگان، علاوه بر تأثیر‏‏گذاری بر سطح محله و جامعه، به خود انسان نیز برمی‏‏گردد؛ لذا خوش ‏‏بینی در صحنه اجتماع، جلب محبت و عاطفه دیگران را که در حکمِ شیرازه و ماده تشکیل دهنده جامعه است، به همراه می‏‏آورد.

درباره چگونگی تأثیر خوش اخلاقی بر روابط اجتماعی همسایگان باید گفت که از بررسی مجموع روایات اسلامی درباره «حُسن خُلق» می‏‏توان سه مؤلفه «وسعت»، «سهولت» و «زینت» را از اموری دانست که می‏‏توانند چگونگی تأثیر را توضیح دهند؛ به این شکل که حُسن خُلق از سویی خُلقِ مثبتِ توسعه یافته‏‏ای است که مهر و لطفش به دیگران می‏‏رسد و از سوی دیگر، موجب سهولت و آسانی روابط می‏‏گردد و از سوی سوم، موجب زینت و زیبایی اجتماعی می‏‏شود و در نتیجه این سه، فضایی در روابط اجتماعی به وجود می‏‏آید که برای دیگران مایه آسایش، لذت، سرور و امنیت است و به همین جهت موجب بهبود، توسعه، تعمیق و تحکیم روابط اجتماعی می‏‏گردد.^۱

۴. خوش گمانی

خوش گمانی و خوش بینی یکی دیگر از خصلت‏‏های نیکو و امور شایسته‏‏ای است که در مناسبات اخلاقی و رفتاری همسایگان نقش کاربردی دارد و در مطالعات روان‏‏شناختی، به‏ویژه از نگاه روان‏‏شناسان مثبت‏‏گرا نقش مهمی در درمان افسردگی ایفا می‏‏کند؛ ازاین‏رو آنان معتقدند برای سلامت جسمی و روحی و برخورداری از شادی‏‏های پایدار باید خوش بینی را آموخت^۲؛ چرا که حضور در اجتماع و زندگی در سایه تعامل با دیگران، تنها در پرتو نگاه مثبت و گمان نیک به آنها میسور خواهد بود.

از منظر اسلامی نیز خوش‏‏بین بودن، از نیکوترین خصلت‏‏ها و بهترین نصیب‏‏هاست.^۳ همچنین مایه آسایش دل و سلامت دین است.^۴ خوش بینی در زندگی، اندوه انسان را کاسته و او را از افتادن در بند گناه حفظ می‏کند.^۵ بر همین