و لطیف، پیام‏‏آور محبت باشد. همچنین می‏‏تواند گوش‏‏خراش و آزار دهنده باشد که در این صورت، با لحنی تحقیرآمیز، پیام‏‏آور نفرت و انزجار خواهد بود.

در اهمیت خوش گفتاری همین بس که خوب سخن گفتن و سخن خوب به زبان آوردن، از ویژگی‏‏های پیامبر اسلام صلی الله علیه و اله بود؛ چنان‏که نقل است:

ایشان اهل فُحش و ناسزا نبود. نه دشنام می‏‏داد و نه بد زبانی می‏‏کرد و نه اهل هیاهو به راه انداختن در کوچه و بازار بود و نه بدی را به بدی جبران می‏کرد، بلکه می‏‏بخشید و گذشت می‏‏کرد.^۱

علاوه بر آنچه گذشت، خوش‏‏رو بودن نیز یکی از مکارم اخلاقی در روابط و تعامل با همسایگان است و در آموزه‏‏های نبوی و علوی چهره در هم کشیدن و اخم‏‏رویی نسبت به برادران دینی به شدت نکوهش شده است.

از امام علی علیه السلام نقل است که پیامبر اسلام صلی الله علیه و اله هماره می‏‏فرمود:

اِنَّ اللّٰهَ یُبغضُ المُبعِّس فی وَجهِ إِخوانِه^۲.

خداوند رو تُرش کننده در چهره برادرانش را دشمن می‏‏دارد.

افزون بر موارد یاد شده، شوخی کردن و ایجاد سرور و نشاط نیز یکی دیگر از مؤلّفه‏‏های حُسن خُلق است که در تعامل با همسایگان می‏‏تواند فضایی شاد و لذت‏‏بخش به وجود ‏‏آورد و در مقابل، اخمو و غمگین بودن، کسالت، تلخی و سردی روابط را به وجود می‏آورد. بر همین اساس، پیامبر اسلام صلی الله علیه و اله یکی از ویژگی‏‏های اهل ایمان را «شوخ طبعی» آنان دانسته و فرموده است:

الْمُؤْمِنُ دَعِبٌ‏ لَعِبٌ وَ الْمُنَافِقُ قَطِبٌ غَضِبٌ^۳.

مؤمن، شوخ و شنگ است و منافق، اخمو و عصبانی.‏

درجات عالی نوشته می‏‏شود.

روایات مربوط به خوش اخلاقی به قدری فراوان است که در اهمیت و ضرورت آن جای هیچ تردیدی باقی نمی‏‏گذارد، اما مهم‏‏تر این است که بدانیم خوش اخلاقی چیست و چه سبکی از تعامل را خوش اخلاقی گویند. برای دستیابی به این مهم باید مصادیق خوش اخلاقی را با توجه به برخی روایات، مورد توجه قرار دهیم.

از امام صادق علیه السلام درباره حدّ حسن خلق سؤال شد و ایشان در بیان مصداق‏‏های آن به سه چیز تصریح فرمود:

تُلینُ‏ جَانِبَكَ‏، وَ تُطیبُ‏ كَلَامَكَ، وَ تَلْقى‏ أَخَاكَ بِبِشْرٍ حَسَنٍ^۱.

نرم‏‏خو و خوش‏گو باشی و برادرانت را با روی خوش ملاقات کنی.

از این حدیث و دیگر روایات مرتبط استفاده می‏‏شود که خوش اخلاقی به معنای خُلق مثبت در روابط بین فردی است که نرم‏‏خویی، انعطاف پذیری، خوش گفتاری و خوش‏رویی از مصادیق آن است.

نرم‏‏خویی و انعطاف پذیری در تلطیف روابط و خوشایند ساختن تعامل با همسایگان کارکردی مؤثر دارد؛ زیرا افراد نرم‏‏خو به راحتی با دیگران الفت می‏‏گیرند و دیگران نیز به آسانی با آنها انس می‏‏یابند. در مقابل، سرسختی و نفوذ ناپذیری موجب برانگیخته ‏‏شدن نفرت و دشمنی می‏‏گردد.^۲

خوش گفتاری (سخن محترمانه و محبت‏‏آمیز) نیز نقش مهمی در تقویت ارتباط همسایگان با یکدیگر دارد و ناسزا گویی و سخن درشت، پاسخ تلخِ طرف مقابل را به دنبال خواهد داشت. در این صورت، احترام و اعتمادی بر جای نخواهد ماند؛ پس قالب و محتوای سخن می‏‏تواند گوش‏‏نواز و دل‏‏نواز و با لحن نرم