الْحَالَینِ جَمِیعاً^۱.

و اما حقّ همسایه‏‏ات این است که از حقوق او هنگام نبودنش محافظت کنی و در هنگام حضور او گرامی‏اش داری و وی را در هر دو حالت (غیبت و حضور) نصرت و یاری دهی.

۳. خوش اخلاقی

از دیگر بایسته‏‏های اخلاقی در تعامل با همسایگان، «خوش ‏‏اخلاقی» است که در حوزه تعامل بین فردی معنی می‏‏یابد و با «اخلاق نیک» تفاوت دارد. برخی به اشتباه، حسن ‏‏خلق و خوش اخلاقی را با برخورداری از اخلاق نیک، همسان و در یک رتبه قرار داده‏‏اند؛ حال آن‏که خوش خلقی مربوط به رفتار بیرونی انسان و حوزه معاشرت و روابط اجتماعی است، نه همه حوزه‏‏ها، اما اخلاق نیک به معنای صفات نفسانی راسخ است که منشأ رفتار خوب (فضیلت) یا کردار زشت (رذیلت) می‏‏گردد^۲ و همه امور اخلاقی زندگی را دربرمی‏‏گیرد.

خوش اخلاقی در برخورد با همسایگان، عامل مهمی در ایجاد و توسعه فضای همکاری و همدلی در روابط اجتماعی است و می‏‏تواند با برانگیختن عواطف مثبت، تعاملی لذّت بخش را رقم زده، صفا و صمیمیت را به ارمغان آورد؛ به همین سبب حسن ‏‏خلق یکی از اموری است که همسایگان در تعامل با یکدیگر از آن بی‏‏نیاز نیستند.

رسول خدا صلی الله علیه و اله در سفارشی به امام علی علیه السلام فرمود:

یا عَلِی أَحْسِنْ خُلُقَكَ مَعَ أَهْلِكَ وَ جِیرَانِكَ‏ وَ مَنْ تُعَاشِرُ وَ تُصَاحِبُ مِنَ النَّاسِ تُكْتَبْ عِنْدَ اللَّهِ فِی الدَّرَجَاتِ الْعُلَى‏^۳.

ای علی! با خانواده، همسایه و هر کسی که با تو رفت و آمد دارد و همراه و هم‏‏سخن توست، خوش اخلاق باش که برایت نزد خداوند متعال

همین رو امام سجاد علیه السلام یکی از حقوق همسایه را این‏‏گونه برمی‏‏شمارد:

نُصرَتُهُ اِذا کانَ مَظلوماً^۱.

[یکی از حقوق همسایه‏‏ات بر تو] یاری کردن او در هنگامی است که مظلوم واقع شده است.

امام علی علیه السلام نیز درباره «النجدة» به معنای دلاوری و شجاعت، یکی از مصادیق آن را «الذبُّ عن الجار» می‏داند؛ یعنی دفاع از همسایه.^۲

البته روشن است که در اینجا همیاری و پشتیبانی در نیکوکاری و کارهای پسندیده مورد نظر است، نه مطلق همکاری؛ زیرا دستور قرآن‏‏کریم آن است که همواره در راه نیکى و پرهیزگارى با هم تعاون کنید و هرگز در گناه و تعدّى دستیار هم نشوید^۳؛ بنابراین منظور از دفاع، دفاع مشروع یا قانونی است؛ چرا که گاهی برخی همسایگان در ارتباط با افراد یا حاکمان ظالم، مورد بی‏‏مهری، ستم و تجاوز واقع می‏‏شوند که در این صورت، ممکن است آبرو، جان، مال یا ناموس آنها به خطر بیفتد.

در این حال است که احساس مسئولیت و ضرورت همبستگی اجتماعی و جایگاه همسایه مظلوم حکم می‏‏کند که در مقام یاری، دفاع و پشتیبانی از او اقدامات لازم صورت گیرد که البته گاه این پشتیبانی در حضور همسایه مظلوم صورت می‏گیرد و گاهی در زمان غیبت وی. دفاع و پشتیبانی از همسایه در غیبت او می‏‏تواند به این باشد که آبرو و دارایی او پاسداری شود و با هر چیزی که موجب نقص، عیب و ستم به وی می‏‏شود، مقابله و مبارزه گردد. به همین سبب امام زین‏‏العابدین علیه السلام در رساله حقوق، محافظت از حقوق همسایه در حضور و غیبت را از تکالیفی می‏‏داند که رعایت آن بر همسایگان لازم است:

وَ أَمَّا حَقُ‏ الْجَارِ فَحِفْظُهُ غَائِباً وَ كَرَامَتُهُ شَاهِداً وَ نُصْرَتُهُ وَ مَعُونَتُهُ فِی