107
درآمدی بر اخلاق همسایگی بر اساس آموزه‌های اسلامی

الف. تنگ‏دستی

اصل نیاز‏‏مندی یکی از اصول حتمی در زندگی دنیایی است که در زندگی همه موجودات، اعم از جمادات، حیوانات و انسان‏‏ها وجود دارد. خداوند متعال سرشت انسان‏‏ها را به گونه‏‏ای رقم زده است که برای دستیابی به آرزوها و خواسته‏‏های خود به یکدیگر نیازمند باشند تا به این وسیله بنای اجتماع، استوار و روحیه همکاری و همدلی برقرار گردد و در سایه وحدت و انسجام حاصل شده، رشد و تعالی جوامع انسانی میسر شود.

یکی از عرصه‏‏های نیازمندی‏‏ها هنگام تنگ‏دستی و نیاز مادّی است که گاهی شدّت آن باعث روی آوردن برخی به کارهای ناهنجار اقتصادی می‏شود و حتی ممکن است فقر و احتیاج، برخی را به وادی هلاکت برساند؛ به همین سبب یکی از حقوق همسایگان، لزوم توجّه به نیاز و احتیاجات آنهاست که به شکل قرض‏‏دادن یا انفاق خواهد بود.

پیامبر اسلام صلی الله علیه و اله در این‏‏باره فرمود:

أَتَدْرُونَ مَا حَقُّ الْجَارِ؟ قَالُوا: لَا، قَالَ: إِنِ اسْتَغَاثَكَ أَغِثْهُ وَ إِنِ اسْتَقْرَضَكَ‏ أَقْرِضْهُ وَ إِنِ‏ افْتَقَرَ عُدْتَ إِلَیهِ۱.

آیا می‏‏دانید حق همسایه چیست؟ گفتند: نه؛ فرمود: حق همسایه آن است که اگر از تو یاری خواست، به فریادش برسی و اگر از تو قرض خواست، به او قرض بدهی و اگر نیازمند شد، نیازش را برطرف سازی.

البته کمک به همسایگان نیازمند نباید به گونه‏‏ای باشد که کرامت و عزّت نفس آنان پایمال شود؛ زیرا چه بسیار انفاق و احسانی که در ظاهر، یاری رسانی است، ولی در واقع موجب خواری دیگران است. امامان معصوم به این کار رضایت نداشتند و دوستان خود را از آن برحذر می‏‏داشتند. به همین سبب بود که امام کاظم علیه السلام وقتی می‏خواستند به محمد بَکری انفاق کنند، غلامشان را مرخص کردند تا با حضور وی شخصیت و

1.. روضة الواعظین و بصیرة المتعظین، ج۲، ص۳۸۹؛ بحارالانوار، ج۷۹، ص۹۳، ح۴۶.


درآمدی بر اخلاق همسایگی بر اساس آموزه‌های اسلامی
106

الهی دامنگیرش خواهد شد.۱

افزون بر آنچه گفته شد، امام سجاد علیه السلام در شمارش حقوق همسایه، کمک رسانی به همسایه در هنگام سختی‏‏ها را یادآور ‏‏شده و فرموده است:

وَ أَمَّا حَقُّ جَارِكَ... نُصْرَتُهُ إِذَا كَانَ مَظْلُوماً... وَ لَا تُسْلِمُهُ عِنْدَ شَدِیدَةٍ۲.

و اما حقّ همسایه‏‏ات آن است که وی را به هنگامی که مورد ستم قرار می‏‏گیرد، یاری و پشتیبانی کنی و او را در سختی‏‏ها تنها مگذاری.

آن حضرت در دعای خود درباره همسایگان و دوستان به درگاه الهی چنین عرضه می‏‏دارد:

... وَ نُصْرَةِ مَظْلُومِهِمْ، وَ حُسْنِ مُوَاسَاتِهِمْ بِالْمَاعُونِ، وَ الْعَوْدِ عَلَیهِمْ بِالْجِدَةِ وَ الْإِفْضَالِ، وَ إِعْطَاءِ مَا یجِبُ لَهُمْ قَبْلَ السُّؤَالِ۳.

بار خدایا!... همسایگان و دوستانم را توفیق ده که... ستم‏‏دیدگانشان را یاری رسانند! آنان را در زندگی خود شریک کنند! دارایی و بخشش‏‏های خود را از دیگران دریغ نورزند! و آنچه را بایسته است، به ایشان ببخشند، پیش از آنکه آنان خود درخواست کنند!

انواع موقعیت‏‏های یاری رسانی در سختی‏‏ها

آنچه در قرآن و حدیث درباره یاری رسانی به همسایگان در شرایط سخت و دشوار زندگی آمده است، می‏‏تواند در موقعیت‏‏های تنگدستی، احتیاجات روزمره و ستم‏دیدگی بروز یابد که در ادامه به اجمال آنها را از نظر می‏‏گذرانیم:

1.. امام محمد باقر علیه السلام: ‏«مَا‎ ‎مِنْ‎ ‎عَبْدٍ‎ ‎یمْتَنِعُ‎ ‎مِنْ‎ ‎مَعُونَةِ‎ ‎أَخِیهِ‎ ‎الْمُسْلِمِ‎ ‎وَ‎ ‎السَّعْی‎ ‎لَهُ‎ ‎فِی‎ ‎حَاجَتِهِ‎ ‎قُضِیتْ‎ ‎أَوْ‎ ‎لَمْ‎ ‎تُقْضَ‎ ‎إِلَّا‎ ‎ابْتُلِی‎ ‎بِالسَّعْی‎ ‎فِی‎ ‎حَاجَةِ‎ ‎مَنْ‎ ‎یأْثَمُ‎ ‎عَلَیهِ‎ ‎وَ‎ ‎لَا‎ ‎یؤْجَرُ‎ ‎وَ‎ ‎مَا‎ ‎مِنْ‎ ‎عَبْدٍ‎ ‎یبْخَلُ‎ ‎بِنَفَقَةٍ‎ ‎ینْفِقُهَا‎ ‎فِیمَا‎ ‎یرْضِی‎ ‎اللَّهُ‎ ‎إِلَّا‎ ‎ابْتُلِی‎ ‎بِأَنْ‎ ‎ینْفِقَ‎ ‎أَضْعَافَهَا‎ ‎فِیمَا‎ ‎أَسْخَطَ‎ ‎اللَّهَ»؛ هیچ بنده‏اى از یارى ‏‏رسانى‏ به برادر مسلمانش و تلاش در برآوردن حاجتش (برآورده شود یا نشود) سربازنمى‏زند، مگر آن‏که گرفتار تلاش براى نیاز کسى مى‏شود که باعث گناه بر او شده و پاداشى هم ندارد و هیچ بنده‏اى در صرف هزینه در آنچه خشنودى خداست بُخل نمى‏ورزد، مگر آن‏که به چندین برابر آن خَرج که موجب خشم خداست، گرفتار مى‏آید (تحف العقول، ص۵۲۱؛ الاختصاص، ص۲۴۲ با اندکی تغییر).

2.. الخصال، ج‏۲، ص۵۶۸؛ کتاب من لا یحضره الفقیه، ج۲، ص۶۲۳، ح۳۲۱۴.

3.. صحیفة کاملة سجادیة، دعای۲۶.

  • نام منبع :
    درآمدی بر اخلاق همسایگی بر اساس آموزه‌های اسلامی
    سایر پدیدآورندگان :
    محمّد تقي سبحاني نيا
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1396
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 10841
صفحه از 268
پرینت  ارسال به