الف. تنگدستی
اصل نیازمندی یکی از اصول حتمی در زندگی دنیایی است که در زندگی همه موجودات، اعم از جمادات، حیوانات و انسانها وجود دارد. خداوند متعال سرشت انسانها را به گونهای رقم زده است که برای دستیابی به آرزوها و خواستههای خود به یکدیگر نیازمند باشند تا به این وسیله بنای اجتماع، استوار و روحیه همکاری و همدلی برقرار گردد و در سایه وحدت و انسجام حاصل شده، رشد و تعالی جوامع انسانی میسر شود.
یکی از عرصههای نیازمندیها هنگام تنگدستی و نیاز مادّی است که گاهی شدّت آن باعث روی آوردن برخی به کارهای ناهنجار اقتصادی میشود و حتی ممکن است فقر و احتیاج، برخی را به وادی هلاکت برساند؛ به همین سبب یکی از حقوق همسایگان، لزوم توجّه به نیاز و احتیاجات آنهاست که به شکل قرضدادن یا انفاق خواهد بود.
پیامبر اسلام صلی الله علیه و اله در اینباره فرمود:
أَتَدْرُونَ مَا حَقُّ الْجَارِ؟ قَالُوا: لَا، قَالَ: إِنِ اسْتَغَاثَكَ أَغِثْهُ وَ إِنِ اسْتَقْرَضَكَ أَقْرِضْهُ وَ إِنِ افْتَقَرَ عُدْتَ إِلَیهِ۱.
آیا میدانید حق همسایه چیست؟ گفتند: نه؛ فرمود: حق همسایه آن است که اگر از تو یاری خواست، به فریادش برسی و اگر از تو قرض خواست، به او قرض بدهی و اگر نیازمند شد، نیازش را برطرف سازی.
البته کمک به همسایگان نیازمند نباید به گونهای باشد که کرامت و عزّت نفس آنان پایمال شود؛ زیرا چه بسیار انفاق و احسانی که در ظاهر، یاری رسانی است، ولی در واقع موجب خواری دیگران است. امامان معصوم به این کار رضایت نداشتند و دوستان خود را از آن برحذر میداشتند. به همین سبب بود که امام کاظم علیه السلام وقتی میخواستند به محمد بَکری انفاق کنند، غلامشان را مرخص کردند تا با حضور وی شخصیت و
