معنای دوم از اختصاصات اسلام در تبیین مصداق احسان، «نیکی در برابر بدی دیگران» است که مورد توجّه قرآن و اهل بیت عصمت و طهارت علیهم السلام قرار گرفته است. قرآن‏‏کریم در معرفی «أُولُوا الْأَلْباب» در کنار ویژگی‏‏هایی که برمی‏‏شمارد، چنین می‏‏فرماید:

(...وَ یدْرَؤُنَ بِالْحَسَنَةِ السَّیئَةَ أُولئِكَ لَهُمْ عُقْبَى الدَّار^۱؛

[آنان کسانی هستند که] با خوبی‏‏ها، بدی‏‏ها را از میان مى‏برند. پایان نیک سراى دیگر ازآنِ آنهاست).

علامه طباطبایی در شرح این آیه می‏‏نویسند:

[صاحبان خِرَد کسانی‏‏اند که] وقتى به گناهى تصادفاً آلوده مى‏شوند، کار نیکى مى‏کنند که نیکی‏‏اش از بدى آن گناه بیشتر است و یا حداقل معادل آن است و آثار سوء آن را جبران مى‏کند؛ حال چه اینکه این گناه را... خود مرتکب شده باشند و یا دیگران نسبت به ایشان انجام داده باشند؛ مثل اینکه به ایشان ظلم کرده باشند و ایشان با عفو و احسان تلافى کنند و یا به ایشان جفا کرده باشند، ایشان به حُسن خُلق و گشاده رویى جبران نموده باشند و یا منکرى دیده و از آن نهى کرده باشند و یا ترک معروفى سراغ داشته، به آن امر کرده باشند. همه اینها درء (دفع) سیئه به حسنه است و دلیلى از ناحیه لفظ آیه که دلالت کند بخصوص یکى از اینها وجود ندارد.^۲

با این توضیح، گویا «نیکی در مقابل بدی»، یکی از مصادیق احسان به شمار می‏‏آید که از بایسته‏‏های تعامل با دیگران، مورد توجّه پیشوایان دین بوده است؛ برای نمونه، امام صادق علیه السلام در سفارش خود به فرزند جُندَب فرمود:

راغب اصفهانی نیز احسان را به «الإنعامُ عَلىَ الغیر» معنا می‏‏کند^۱ و معتقد است: احسان یعنی در برابر خیر و نیکى، پاداشى بیشتر از آن داده شود و شرّ و بدى را کمتر از آن تلافى کنند: «الإحسانُ‏ أن یقابِلَ الخیر بِأکثرَ مِنهُ، و الشرّ بأقلّ مِنه».^۲

بنابر آنچه گفته شد، مفهوم احسان‏ از اِنعام و بخشیدن وسیع‏تر و عمومى‏تر است؛ با این حال، نیکی کردن به دیگران سه گونه است:

۱. نیکی‏‏کردن به کسی که از او به ما خیر و نیکی و یا شرّ و بدی نرسیده است (نیکیِ ابتدایی).

۲. نیکی‏‏کردن مضاعف در مقابل کسی که به ما نیکی کرده است (نیکیِ پاداشی).

۳. تلافی بدی دیگران به کمتر از آنچه وی در حق ما انجام داده است (تلافی بدی به خوبی یا به بدیِ کمتر).

علاوه بر موارد فوق، دو معنا و موقعیت دیگر نیز برای احسان ذکر شده است: نخست، «نیکیِ ابتداییِ رایگان»؛ یعنی نیکی کردن بدون چشم‏داشت به پاداش و جبران آن از دیگران که قرآن‏‏کریم در وهله نخست، همگان را به این نوع احسان فرامی‏‏خواند و با صراحت، کمک مالی به خویشان، یتیمان، بیچارگان، همسایگان دور و نزدیک، دوست همنشین، در راه ماندگان، بردگان و پرهیز از خودپسندی و فخر فروشی را از مصادیق این احسان به شمار آورده است^۳ که بر همین اساس، یکی از مهم‏ترین راه‏‏های دستیابی به توحید الهی، احسان و نیکوکاری به همسایگان، بدون انتظار پاداش از آنهاست.