نانوشته‏‏ای را میان خود تصویب می‏‏کنند تا کسی به حریم آنها تجاوز نکند.

در آموزه‏‏های اسلامی، برخلاف جوامع مادّی، تمامی مناسبات همسایگان بر محور هم‏دلی و احسان به یکدیگر تعریف شده و سامان می‏‏یابد؛ زیرا جامعه اسلامی برپایه اعتقاد به اصالت سعادت اخروی شکل گرفته است و راه تأمین سعادت را همدلی و احسان می‏‏داند؛ بر همین اساس است که افراد جامعه اسلامی می‏کوشند اصول و قواعدی را مراعات کنند که سعادت اخروی آنان را تأمین کند. بدین سبب، مبنا و چارچوب روابط اجتماعی در جامعه اسلامی را احسان و ایثار شکل می‏‏دهد؛ هرچند که قوانین عقلانی نیز جایگاه خود را دارد.

بنابر آنچه گذشت، می‏توان گفت که فلسفه همسایگی و ضرورت زندگی در سایه همسایه، در نگاه نخست در دو چیز خلاصه می‏‏شود: پاسخ به نیازهای عاطفی همدیگر و تأمین نیازهای مادّی و رفع مشکلات زندگی در سایه هم‏دلی و همکاری که هر دو به هدف ترقی و کمال وجودی انسان است؛ گر‏‏چه ممکن است در بررسی عمیق‏‏تر فلسفه همسایگی و همسایه‏‏داری، سخن از حکمت‏هایی دیگر نیز به میان آید.

۲. حرمت همسایگی و هم‏‏نشینی

این مسئله یکی از اصول اساسی و اختصاصی در اخلاق همسایگی و پایه بایدها و نبایدهای اخلاقی و رفتاری در مناسبات همسایگان است. حرمت‏ یک چیز بدین معناست که هتک آن جایز نیست. مسجد الحرام، بیت ‏‏الحرام، شهر ‏‏الحرام و... همگی چنین‏‏اند؛ یعنى اینها محترم‏اند و حدودى دارند و چیزهایى در آنها حرام شده که در غیر آنها حرام نیست.^۱

بنابراین هرگاه سخن از حرمت همسایه به میان می‏‏آید، منظور آن است که در قاموس دین، همسایگان نیز همچون خویشاوندان، حدود و حقوقی^۲ دارند که

البته به نظر می‏‏رسد امروزه فهم فلسفه همسایگی و همسایه‏‏داری چندان دشوار نباشد؛ چرا که زندگی در عصر صنعت و تکنولوژی با همه فناوری‏‏ها و نوآوری‏‏ها برای تهیه امکانات رفاهی، چنان انسان را به خود مشغول کرده که همه ارزش‏‏های اصیل را فراموش کرده است و بزرگ‏ترین آسیب این نوع زندگی، جدایی پیوند‏‏های اجتماعی و افزایش بی‏‏مهری‏‏ها و بی‏‏تفاوتی‏‏ها نسبت به هم‏نوعان است.

نیازها، ضرورت‏‏ها و اضطرارها در زندگی برخی افراد، آنها را به کام تباهی کشانده است؛ زیرا در زندگی مدرن، خبری از ارتباط میان اقوام و بستگان وجود ندارد و همسایگان در شهرهای بزرگ، گاه همدیگر را نمی‏شناسند؛ چه رسد به داشتن ارتباطی مطلوب و رفع نیازهای همدیگر. در چنین وضعیتی، الفت، امنیت، همبستگی، اعتماد، سلامت و شادکامی از صحنه خانه و اجتماع رخت برمی‏‏بندد و گویا افراد در جزایری دور افتاده زندگی می‏‏کنند؛ حال آن‏که بدون تردید، تنهایی برای انسان، تلخ و آزار دهنده است و به لحاظ عاطفی، انسان دوست دارد با هم‏نوعان خود انس بگیرد. انسانِ تنها احساس خلأ می‏‏کند؛ احساس درد‏‏آوری که حتّی ثروت، شهرت و ریاست نیز نمی‏تواند آن را برطرف سازد و همین مسئله، اهمیت زندگی در سایه همسایه را چندین برابر می‏کند.

اهمیت این مسئله هنگامی پررنگ‏تر می‏شود که بدانیم در نظام همسایگی اسلام، یکایک افراد جامعه، اعضای یک خانواده شمرده می‏شوند که با هم در ارتباط و تعاون هستند و نیاز‏‏های متقابل یکدیگر را برآورده می‏سازند.

در رویکرد اسلامی، مبنای اصلی این ارتباط و تعامل، بر هم‏دلی و همکاری استوار است تا بدین وسیله، هم به بُعد عاطفی و روانی انسان توجه کند و هم به بُعد مادّی و دنیوی او با ایجاد آسایش و تأمین نیازهای مادی، پاسخ گوید.

این در حالی است که گروه‏‏های انسانی در جوامع غیراسلامی و مادّی‏‏گرا به هدف تأمین نیازهای عادی و مادّی خود برای زندگی مسالمت‏‏آمیز، قوانین نوشته و