مختلف انسانی را در سایه اصول و معیارهای اخلاقی تبیین و در سطوح مختلف جامعه، اجرا و نهادینه سازد.

حاصل آن‏که پژوهش حاضر مبتنی بر قواعد اخلاق معاشرت با رویکرد «اسلامی» است و به همین سبب در اخلاق همسایگی مهم‏ترین هنجارها (حقوق و مسئولیت‏‏های اخلاقی و رفتاری) در تعامل با همسایگان براساس مبانی و معیارهای اخلاقی پذیرفته شده در اسلام مطرح می‏‏شود و در ادامه، برخی از مهم‏ترین مشکلات و آسیب‏‏های فراروی همسایگان در محیط شهری، به‏ویژه در زندگی آپارتمانی مورد مطالعه و بررسی قرار می‏‏گیرد.

د. پیشینه تحقیق

برپایه بررسی‏های نویسنده، تا کنون پژوهشی جامع و قابل توجّه در موضوع اخلاق همسایگی و مسائل آن به زبان فارسی نگارش نشده است، جز چند کتاب که آنها نیز به بررسی اخلاق همسایگی از نظرگاه قرآن و حدیث نپرداخته‏اند:

نخستین کتاب، اخلاق همسایه‏‏داری و آپارتمان‏‏نشینی^۱ است که در آن، توجه خاصی به مجموعه احادیث نشده است و همچنین آثار و فواید رعایت اخلاق همسایگی در عرصه‏‏های مختلف زندگی تبیین نشده است. نیز در این کتاب، اصول اخلاقی و اجتماعی مربوط به همسایه‏‏داری در پانزده صفحه محدود شده و سایر فصول به فواید و اشکالات زندگی آپارتمان نشینی اختصاص یافته است و در ادامه، راهکارهای توجّه به اخلاق همسایه‏‏داری در برنامه‏‏های رسانه آمده است.

دومین کتاب، همسایه ما سایه ماست^۲ می‏‏باشد که با رویکرد تبلیغی نگارش یافته و به همین منظور، سراسر کتاب را حکایت‏‏ها و داستان‏‏های متعدد و متنوع، به شکل کشکولی فرا گرفته است.

شدن فاصله‏‏های انسانی، معضلات اجتماعی و روانی ویژه‏ای به همراه داشته است. همکاری، هم‏فکری، هم‏‏نظری، هم‏زبانی و به طور کلی، هم‏زیستی جمعی، در زندگی آپارتمانی، هر روز بیشتر رنگ می‏‏بازد و در مقابل، مسائل بغرنج اجتماعی، اخلاقی و حقوقی در میان آنان بیشتر خودنمایی می‏‏کند و آنچه در این میان می‏‏تواند در حلّ و فصل چنین مشکلاتی کارساز باشد، انسجام و اعتماد اجتماعی براساس معیارهای صحیح و فراگیر اخلاقی است.

بدون تردید، مبانی و اصول اخلاقی حاکم بر نظام همسایگی در اسلام می‏‏تواند با ایجاد هم‏سویی در اعتقادات و روش زندگی، این نوع انسجام و اعتماد را به وجود آورد. همچنین احساس هم‏دردی، خیرخواهی، یاری‏‏رسانی، حفظ کرامت، تحمل همسایه، پرهیز از آزار رسانی، بدی را به نیکی پاسخ‏‏دادن و سایر امور اخلاقی مرتبط، از عوامل مؤثر بر وحدت و اعتماد اجتماعی هستند که در روابط بین همسایگان تجلی می‏‏یابند.

بر همین اساس، جامعه با محوریت همسایگی و شکل دادن به بافت فرهنگی‏ـ اجتماعی مجتمع‏‏ها، کوچه‏‏ها و محله‏‏ها می‏‏تواند در جهت دهی و تبلور بسیاری از اندیشه‏‏ها و رفتارها مؤثر باشد و نیز همسایگان می‏‏توانند با همکاری و هم‏زیستی اخلاقی برپایه آموزه‏‏های دینی، پاسدار فرهنگ و اصول ارزشی اسلام و ضامن استحکام و استواری جامعه باشند و سرانجام در سایه این استواری ارزش‏‏ها، ارتقای فرهنگ عمومی، رشد سرمایه اجتماعی و کاهش فساد و نابسامانی‏‏های اجتماعی را به نظاره بنشینند.

ج. رویکرد تحقیق

اخلاق همسایگی به رفتار ارتباطی همسایگان با یکدیگر در یک محیط جمعی می‏پردازد؛ بنابراین از مصادیق اخلاق معاشرت به شمار می‏‏آید که به مثابه آیین‏‏نامه‏‏ای زنده و پویا می‏‏کوشد تا آداب و تکالیف هم‏‏نشینی و ارتباط گروه‏‏های