منزلت خویش را بشناسد و خویشتن را با طیب خاطر و سلامت دل در جایگاه و منزلت خویش قرار دهد و به گونه‏ای که مردم با او رفتار کرده‏اند، با آنها رفتار کند (اگر به او نیکی کرده‏اند او نیز نیکی کند) و اگر بدی ببیند، آن را با نیکی بپوشاند. خشم خویش را فرو بَرَد و از مردم در‏گذرد و خداوند نیز نیکوکاران را دوست دارد.

چنین تواضعی بر عزّت و رفعت انسان می‏افزاید و موجبات دوستی و پیوند را فراهم می‏‏سازد؛ بنابراین یکی از موانع اصلی فروتنی در میان همسایه‏‏ها، روحیه خود برتر ‏‏بینی و تکبّر است. همسایه‏‏ای که خود را برتر از دیگران می‏‏بیند، نمی‏‏تواند در برابر آنان فروتن باشد. برای رهایی از تکبّر، لازم است از زشتی‏ها و فرجامِ بد آن آگاهی یابیم تا به این وسیله دامن خود را از آلوده شدن به این رذیله اخلاقی حفظ کنیم.

۱۲. گرامی داشتن

یکی دیگر از بایسته‏‏های اخلاقی و رفتاری در فرهنگ اسلام، «اکرام همسایه» است؛ بدین معنا که همسایه خود را انسانی دارای ارزش و احترام بدانیم و به او توجّه داشته باشیم و بدون تحقیر و اهانت، او را در کارهای خیر یاری کنیم.^۱

مطالعه مجموعه روایات اسلامی نشان می‏‏دهد که اکرام و احترام همسایه، اصلی مورد پذیرش اسلام است که درباره آن تأکید و سفارش فراوان شده است؛ از جمله، پیامبر اسلام صلی الله علیه و اله در سفارشی به امام علی علیه السلام وی را به اکرام همسایه فرامی‏‏خواند و تأکید می‏‏کند که هرچند همسایه‏‏ات کافر باشد، باز هم اکرام او بایسته است: «یا علی! أکرِم الجار و لو کانَ کافراً».^۲

همچنین در رساله حقوقِ امام زین‏‏العابدین علیه السلام یکی از حقوق همسایه این است

خدا صلی الله علیه و اله فرمود:

إنّ اللَّه أوحى إلی أن تَواضَعوا حتّى لا یَفخَرُ أحدٌ علی أحدٍ و لا یبغی أحَدٌ على أحَدٍ^۱.

به یقین، خداوند به سوی من وحی فرمود که فروتن باشید تا هیچ کس به دیگرى فخر نفروشد و کسی به کسی تعدّی ننماید.

این سخن از آن روست که سرانجام تجاوز و ظلم، از هم گسستن پیوندها و ظهور تفرقه و دشمنی‏‏هاست، ولی با فروتنی، ریشه‏‏ها و عوامل دشمنی و نفرت برچیده می‏‏شود؛ زیرا آنچه نفرت و ناسازگاری به وجود می‏‏آورد، خود‏‏بینی و درشت‏خویی و ناسزاگویی است؛ حال آن‏که تواضع با این رذایل اخلاقی، بیگانه است؛ چنان‏که امام باقر‏‏ علیه السلام در نشانه‏‏های فروتنی فرموده‏‏اند:

إنّ مِن التَّواضُعِ أن یرضى الرّجُلُ بِالمَجلِسِ دُونَ المَجلِسِ، و أن یسَلِّمَ على مَن یلقى، و أن یترُكَ المِراءَ و إن كانَ مُحِقاً^۲.

از نشانه‏‏های فروتنى این است که به نشستن در پایین مجلس رضایت دهى و به هر کسی برخوردى، سلام کنى و مجادله را ترک کنى؛ هرچند حق با تو باشد.

در روایتی دیگر، حسن بن جَهم از امام رضا علیه السلام درباره حدّ تواضع می‏پرسد و حضرت در جواب می‏‏فرماید:

التَّواضُعُ دَرَجاتٌ مِنْها أَنْ یعْرِفَ الْمَرْءُ قَدْرَ نَفْسِهِ فَینَزِّلُها بِقَلْب سَلیم، لا یحِبُّ أَنْ یأْتی إِلی أَحَد إِلّا مِثْلَ ما یؤْتی إِلَیهِ. إِنْ رَای سَیئَةً دَرَأَها بِالْحَسَنَةِ، كاظِمُ الْغَیظِ عاف عن النّاسِ وَاللّهُ یحِبُّ الْمُحْسِنینَ^۳.

تواضع دارای درجاتی است؛ از جمله آنها این است که انسان قدر و