کرده‏‏اند^۱ و معتقدند که «مهم‏‏ترین راهبرد آموزه‏‏های اسلامی در رفتار بین شخصی انسان، تواضع و فروتنی است».^۲

نکته مهم درباره تواضع در اخلاق همسایگی، کارکردهای آن در تعاملات همسایگان است. بررسی منابع اسلامی نشان می‏‏دهد که تواضع، محبّت آفرین است؛ یعنی فروتنی و ملایمت، دل‏ها را جذب و محبت دیگران را جلب می‏‏کند و این امر بر احساس مسئولیت همسایگان در برابر یکدیگر می‏‏افزاید و از این طریق در سایه همدلی و یکپارچگی، مصالح اجتماعی و حقوق افراد به شکل بهتری تأمین می‏‏گردد. حقیقت یاد شده را می‏‏توان در احادیث معصومان علیهم السلام ملاحظه کرد؛ چنان‏که امام على علیه السلام در این باره می‏فرماید:

ثَمَرَةُ التَّواضُعِ المَحَبّةُ، ثَمَرَةُ الكِبرِ المَسَبَّةُ^۳.

ثمره فروتنى، دوستى است و ثمره تکبر، ناسزا [شنیدن‏].

آن حضرت در کلامی دیگر، تواضع را در کنار خوش‏‏خویی و ملایمت، محبت‏‏زا دانسته‏اند:

ثلاثٌ یوجِبْنَ المَحبَّةَ: حُسنُ الخُلقِ، و حُسنُ الرِّفقِ، و التَّواضُعُ^۴.

سه خصلت موجب جلب محبّت مى‏شود: خوش‏‏خویى، ملایمت و فروتنى.

رمز و راز تولید محبت در پرتو تواضع و دیگر فضایل اخلاقی آن است که فروتنی و نرم‏‏خویی در تعامل با دیگران باعث کاهش سختی و خشونت رفتار فرد مقابل می‏‏شود و موجب برانگیخته شدن عاطفه مثبت از سوی وی می‏‏گردد و سرانجام، زمینه زورگویی و تجاوز به یکدیگر را از میان برمی‏‏دارد؛ چنان‏که پیامبر

نهی شده است.

در فضیلت تواضع احادیث بسیاری نقل شده است که در برخی از آنها تواضع منشأ خوبی‏‏ها دانسته شده است^۱ و در برخی دیگر برترین شرافت^۲ و بزرگ‏ترین عبادت^۳ معرفی شده است. در تعدادی دیگر از روایات نیز تواضع، وسیله سربلندی و سرافرازی^۴، نشانه کمال عقل^۵ و باعث کمال نعمت^۶ به شمار آمده است.

از نگاه عالمان اخلاق نیز تواضع، شاخص و نشانه معرفت قلمداد شده است:

اگر انسان پس از فراگیری علم الهی پایین آمد و خاشع شد، نشانه آن است که پیام الهی را فهمیده، امّا اگر احساس تواضع نکرد و همچنان آلوده به غرور و منیت بود، او پیام الهی را نفهمیده است.^۷

به همین سبب فردی که به بارگاه معرفت راه نیافته، همچون سواره‏‏ای است که با غرور راه می‏‏رود و هنوز به مقصد نرسیده است، اما انسان به مقصد رسیده، پیاده و متواضع است؛ چنان‏که امام على‏‏ علیه السلام فرمود:

إذا تَفَقَّهَ الرَّفیعُ تَواضَعَ^۸.

انسان بلند‏‏مرتبه، چون به فهم و دانایى رسد، فروتن شود.

برخی محققان اخلاق نیز تواضع را یکی از مهم‏‏ترین راهکارهای عملیاتی برای حفظ و پاسداری از کرامت نفس انسان در حوزه رفتارهای برون شخصی محسوب