دانشمندان اخلاق یعنی نوعی شکسته نفسی که نگذارد آدمی خود را بالاتر از دیگران بپندارد و لازمه آن، کردار و گفتاری است که بر تعظیم دیگران و اکرام آنها دلالت می‏‏کند.^۱

فروتنی، حالتی نفسانی و صفتی است که با روح بندگی و عبودیت تناسب دارد و با طهارت روح، راه را بر غرور و خودخواهی می‏‏بندد و انسان را به سوی بندگی سوق می‏‏دهد. این ویژگی در قرآن‏‏کریم از اوصاف ممتاز «عباد الرحمن» به شمار آمده است؛ آنان که با آرامش و بى‏تکبّر بر زمین راه مى‏روند و هنگامى که جاهلان آنها را مخاطب سازند و سخنان نابخردانه گویند، به آنها سلام مى‏گویند و با بى‏اعتنایى و بزرگوارى مى‏گذرند.^۲

پس اقتضای روح بندگی و کرامت انسانی این است که در برخورد و سخن گفتن با دیگران، با ملایمت و فروتنی رفتار کنیم و از کبر، خودخواهی و فضل فروشی بپرهیزیم؛ چرا که هیچ فردی بر دیگری برتری و امتیازی ندارد، جز این‏که همه در آفرینش، یکسان و هم‏رُتبه‏‏اند.

البته دستور به فروتنی در برابر مسلمانان به معنای ذلّت و فرومایگی و احساس حقارت در مقابل آنان نیست؛ زیرا این عمل همان‏گونه که در مقابل کافران مذموم و ممنوع است، در برابر مسلمانان نیز ناپسند است. اسلام هرگز به کسی اجازه نمی‏‏دهد خود را در حضور مسلمان دیگر، ذلیل کند، بلکه سرفرازی در اسلام، اصلی است که همواره باید حفظ شود. به همین منظور در روایات اهل‏‏بیت علیهم السلام از تواضع در برابر اغنیا^۳ و افراد متکبّر^۴

نتیجه آن‏که عفو و گذشت در زندگی با دیگران، نردبان عزّت و سرافرازی است و بهترین روش تعامل در زندگی آپارتمانی است؛ زیرا زندگی در آپارتمان‏‏ها شرایط حسّاسی دارد؛ به‏گونه‏‏ای که خواه ناخواه مشکلاتی را برای همسایگان ایجاد می‏‏کند. سر و صداها، رفت و آمدها، میهمانی‏‏های دیر وقت و رعایت نکردن قوانین آپارتمان نشینی از مواردی است که همسایه خوب باید با چشم‏‏پوشی و رفتار مناسب، آرامش را به خود و دیگران هدیه کند و راه کینه‏‏جویی، نفرت و دشمنی را برای همیشه ببندد.

البته نباید از نظر دور داشت که عفو و گذشت، شرایط و انواعی دارد و مراد ما از بخشش و چشم‏‏پوشی از خطاها و لغزش‏‏های همسایگان، درباره حقوق فردی و شخصی در شرایطی خاص است؛ مثلاً در شرایطی که عفو و اغماض، موجب پشیمانی و اصلاح همسایه بدکردار می‏‏شود، ولی در حوزه حقوق مردمی و قانونی یا در شرایطی که عفو و گذشت، بر جرئت و جسارت فرد در تکرار عمل ناپسندش بیفزاید، باید روش دیگری در پیش گرفت.

۱۱. فروتنی

یکی دیگر از ارزش‏‏های اخلاقی در روابط همسایگان، فروتنی و تواضع است؛ چنان‏که امام سجاد علیه السلام در مقام مناجات با خدا عرضه می‏‏دارد:

وَ أُلِینُ جَانِبِی لَهُمْ تَوَاضُعاً...^۱.

بارخدایا! مرا توفیق ده که از باب فروتنى با ایشان (همسایگان) به نرمی رفتار کنم!

درباره معنای تواضع و تبیین کارکرد آن در مناسبات همسایگی می‏توان گفت که تواضع در لغت به معنای اظهار فروتنی، کوچکی و خواری است^۲ و در اصطلاح