برای رسیدن به آن، تمرین و مجاهدت لازم است.

در منظومه اخلاقی اسلام، عفو و گذشت از خطای دیگران، هیچ‏‏گاه به معنای ظلم پذیری نیست؛ زیرا از یک سو اسلام با ظلم کردن و ظلم پذیرفتن مخالف است و ازاین‏رو دفاع از مال، جان و ناموس را واجب کرده است و از سوی دیگر، عفو با ظلم پذیری متفاوت است؛ چرا که ظلم پذیری حاکی از ضعف، ترس و سستی اراده است، اما عفو، نشانه قوّت نفس و بلند نظری و بزرگواری است. کسانی که نظر بلند و روح بزرگ دارند، از خطاهای دیگران چشم‏‏پوشی می‏‏کنند و از حق شخصی خود درمی‏‏گذرند.

گذشته از این، عفو و گذشت، آثاری همچون عزّت و سربلندی دارد که با ظلم ‏‏پذیری قابل جمع نیست؛ چنان‏که امام رضا علیه السلام فرمود:

إِنَّ اللَّهَ تَعَالَى مَا یزِیدُ بِحُسْنِ الْعَفْوِ إِلَّا عِزّاً‏ ^۱.

خداوند به نیکی عفو، جز عزّت نمی‏‏افزاید.

همچنین میان عفو و عزّت، رابطه حقیقی و مستقیم وجود دارد؛ یعنی کسانی که از آزار و بی‏‏وفایی مردم رنجیده نمی‏‏شوند و با تحمل و گذشت، درمی‏‏گذرند، عیار وجود خود را بالاتر می‏‏برند و بر ارزش خود می‏افزایند؛ چنان‏که سعدی شیرازی می‏گوید:

بنابراین عزّت و سربلندی، گوهری است که در دل دریای گذشت و چشم‏‏پوشی پدید می‏‏آید؛ چرا که عزّت را خداوند سبحان به بندگان می‏بخشد^۲ و راه آن عفو و گذشت از خطای دیگران است و نیز خداوند متعال خودش پاداش عفوکننده را بر عهده گرفته است.^۳

تُقِیلُ عَثْرَتَهُ وَ تَغْفِرُ زَلَّتَهُ وَ لَا تَدَّخِرْ حِلْمَكَ عَنْهُ إِذَا جَهِلَ عَلَیكَ وَ لَا تَخْرُجْ أَنْ تَكُونَ سِلْماً لَهُ تَرُدُّ عَنْهُ لِسَانَ الشَّتِیمَةِ... وَ تُعَاشِرُهُ مُعَاشَرَةً كَرِیمَةً^۱.

[از حقوق همسایه‏‏ات آن است که] از لغزش او گذشت کنی و نادرستى‏اش را ببخشی. اگر با تو جاهلانه رفتار کرد، بردبارى خویشتن را از او مضایقه نکنی و با او سازگارى کنی تا بدزبانى را از او دور سازى... و با بزرگى و ارجمندى با او رفتار کنی.

البته باید به این نکته نیز توجه کنیم که «عفو» کمترین مرتبه نادیده گرفتن خطاهای دیگران است^۲ و مرتبه بالاتر از عفو، مقام «صَفح» به معنای «عَفْوٌ بِغَیرِ عِتَابٍ»^۳؛ یعنی «بخشودن بدون سرزنش‏‏کردن» است که این معنا از کلام امام رضا علیه السلام در تفسیر آیه (فَاصْفَحِ الصَّفْحَ الْجَمِیلَ)^۴ استفاده می‏‏شود.

بنابراین در صَفح علاوه بر بخشودن، به ‏‏روی نیاوردن و گناه طرف مقابل را نادیده گرفتن نیز لحاظ شده است؛ یعنی ممکن است کسی را پس از محکوم کردن به مجازات، عفو کنند، اما صَفح آن است که روی بگردانی و گناه او را نادیده بگیری و اگر در مقام عذر‏‏خواهی برآمد، به گونه‏‏ای برخورد کنی که گویی اصلاً گناهی از او سر نزده است.

به بیان دیگر، وقتی کسی کار خطایی انجام می‏‏دهد، هم مستحق مجازات است، هم ملامت. عفو، گذشت از مجازات است، ولی صفح آن است که انسان نه تنها از مجازات آن صرف‏نظر کند، بلکه به روی شخص خطاکار نیز نیاورد. این مرتبه، از مکارم عالی اخلاق به شمار می‏‏آید که معمولاً از اولیای الهی سرمی‏‏زند و