به معنای فضيلت و ثواب جماعت دانسته است، يعنى نماز فراداى شخصى كه به رغم تمايل و تلاش، به دليل عدم حضور افراد ديگر، موفق به برپايى نماز جماعت نشده، در حكم نماز جماعت است و از فضل و ثواب آن برخوردار، به ويژه اگر در مسجد نماز بگزارد و در آغاز، اذان و اقامه بگويد. چه اين كه همراه با چنین نمازگزارى، دو صف از فرشتگان به نماز مى‌ايستند^۱. بر اين اساس، به جماعت بودن چنين نماز فرادايى، جماعت به معناى مصطلح نیست^۲.

مرحوم محمد تقى مجلسى اول در توجيه اين روايت معتقد است: در نماز با حضور قلب، قلب به منزله امام و حواس باطن و ظاهر و اعضا و جوارح، در حكم مأمومين و اقتدا كنندگانند زيرا به فرموده رسول خدا صلی الله علیه و آله اگر دل خاشع شود جوارح بدن نيز خاشع مى‌شوند^۳. بدیهی است كه در اين نظريه نيز، روايت بر معنايى مجازى از واژه جماعت حمل شده است.

۱ / ۴

حكمت نماز جماعت

۸.پیامبر خدا صلی الله علیه و آله: هر که نمازهای پنجگانه را به جماعت بخواند به وی خوش‌گمان باشید.^۴

گفت: اى پیامبر خدا! [گاه] غلامانم در پىِ آوردنِ آب می‌روند و من مى‌مانم و زن و فرزندانم. پس [هنگام نماز] اذان و اقامه مى‌گویم و با آنها نماز مى‌گزارم. آیا ما جماعتیم؟
فرمود: «آرى».
جُهَنى گفت: اى پیامبر خدا! [گاه] فرزندانم در پىِ گله مى‌روند و من مى‌مانم و همسرم. پس [وقت نماز] اذان و اقامه مى‌گویم و با او نماز می‌خوانم. آیا ما جماعتیم؟
فرمود: «آرى».
گفت: اى پیامبر خدا! گاهى زن نیز دنبال كارهایش مى‌رود و من، تنها مى‌مانم و اذان و اقامه مى‌گویم و نماز مى‌خوانم. آیا من جماعت به شمار مى‌آیم؟
پیامبر صلی الله علیه و آله فرمود: «آرى. مؤمن، خود به تنهایى، جماعت است».^۱

نکته

در اين روايت كه به روايت جهنى شهرت يافته، رسول خدا صلی الله علیه و آله افزون بر نمازهايى كه با حضور افراد متعدد و لااقل دو نفر تشكيل مى‌شود، نمازى را كه مومنى در غياب سايرين، خود به تنهايى به جا آورده، جماعت قلمداد کرده است. اکنون پرسش اين است كه نماز انفرادى چگونه مى‌تواند نماز جماعت تلقى گردد؟

شمارى از محدثان و فقيهان شيعه اين پرسش را پاسخ گفته‌اند. صاحب جواهر با مد نظر قرار دادن برخی پاسخ‌های پيشينيان^۲، ضمن بديهى دانستن عدم تحقق مفهوم جماعت به صورت حقيقى در موردى كه شخص به تنهايى به نماز ايستاده، روايت مورد بحث را