تبیین جایگاه وحی در نظریه پردازی در علوم انسانی - اسلامی با حضور دکتر برنجکار برگزار شد.

به گزارش روابط عمومی پژوهشگاه قرآن و حدیث، در چهارمین نشست علمی از سلسله نشست ها و کرسی های علمی وبیناری پژوهشگاه قرآن و حدیث با موضوع "کاربست وحی در نظریه‌پردازی در علوم انسانی - اسلامی" که همزمان با هفته پژوهش ۱۴۰۰ از سوی پژوهشگاه قرآن و حدیث برگزار شد حجت‌الاسلام دکتر رضا برنجکار، قائم مقام و مشاور عالی رئیس پژوهشگاه قرآن و حدیث در ابتدای این جلسه گفت: مقصود ما از وحی در این مبحث قرآن کریم و تفسیر قرآن در احادیث و روایات اهل بیت علیهم السلام است و وقتی سخن از علوم انسانی اسلامی است به این معناست که بتوان برای وحی کاربستی در نظریه پردازی در علوم انسانی قائل باشیم.

وی افزود: به عنوان زیر مجموعه مبحث رابطه علم و دین سه فرض درباره نقش وحی در علوم انسانی در پیش روست. قبل از این لازم است که توجه داشته باشیم این مطلب درباره علوم پایه و به تبع آن علوم پزشکی هم قابل فرض است.

ایشان در ادامه در خصوص نسبت علوم انسانی  به دین گفت: رابطه علوم انسانی با دین را به طور کلی به  سه صورت می توان ترسیم کرد:

الف) علوم انسانی  وقتی می تواند قید اسلامی داشته باشد که مانند فقه به معنای عام آن، از منابع اسلامی استنباط شود. بر این اساس، علوم انسانی به معنای science (علم تجربی) نیست، بلکه مفهوم knowledge (دانش) بر آن اطلاق می شود.

ب) علوم انسانی در گسترۀ science قرار دارد و تنها از طریق حس و تجربه می توان در آن نظریه پردازی کرد  و ارتباطی با دین ندارد.

ج­) علوم انسانی در عین حال که  علمی تجربی است می تواند با دین تعامل داشته باشد

در اینجا بر اساس دیدگاه سوم سخن خواهیم گفت و مبانی  و تقریرهای دیدگاه سوم را توضیح خواهیم داد.

قائم مقام و مشاور عالی رئیس پژوهشگاه در تبیین و ترسیم وضعیت سوم از تعامل میان دین و علم در نظریه پردازی در علوم انسانی اسلامی گفت: این وضعیت  پیش فرض هایی دارد که عبارتند از:

1. گزاره های دینی شناختی و  congnitive هستند. در مقابل نظری است که بیان می کند گزاره های دینی زبانی تمثیلی یا اخلاقی دارد نه واقعی و اخباری. نظریه پردازی در علوم انسانی اسلامی در صورتی قابل تحقق است که برای گزاره های دینی شناخت نمایی قائل باشیم یعنی از واقعیات حکایت می کنند.
2. دین  و  علم هر دو به تفسیر جهان واحد و نه چند جهان متفاوت می پردازند بنابراین، دین و وحی قلمروی مشترک دارند.
3. علم و دین در عین حالی که در شناخت واقعیت تعامل دارند می توانند با هم تعارض داشته باشند به این معنا که می تواند اخبارشان (گزاره ها) با یکدیگر ناسازگار باشد.
4. گسترۀ توصیف و توصیه های دینی منحصر در جهان و زندگی پس از مرگ نیست بلکه دین دربارۀ دنیا و امور دنیوی هم سخن دارد.
5. دین هم دربارۀ جنبه های فردی انسان و هم اجتماعی سخن دارد. این  نظردر مقابل  دیدگاهی است که می گوید دین تنها دربارۀ ارتباط انسان با خدا صحبت می کند.
6. ملاک علمی بودن یک گزاره تنها تجربی بودن آن نیست. بلکه نظریه از مسیرهایی غیر از تجربه هم به دست می آید. البته باید در مقام داوری با تجربه مورد داوری قرار بگیرد.
7. بنابر پیش فرض ششم دین در تولید یک نظریه می تواند نقش داشته باشد.

ایشان در ادامه در تبیین دیدگاه ­های مختلف درباره وضعیت تعامل میان دین و علم اظهار داشت: در خصوص وضعیت تعامل میان دین و علم، هفت دیدگاه وجود دارد که عبارتند از:

1. دین تنها در اثر بخشی تحقیقات علمی دخالت دارد. به عنوان مثال ایمان می تواند در فرایند مداوای یک بیمار  تاثیر گذار باشد. در این دیدگاه برای دین در نظریه پردازی، کارکردی مشخص نشده است. از این رو، این دیدگاه با نظریه پردازی در علوم انسانی اسلامی ارتباط ندارد.
2. دین می تواند در گسترۀ علم، موضوعات جدیدی را مطرح کند که در تولید نظریه نقش دارد. در این دیدگاه، دین در نظریه پردازی نقش دارد اما، در این حد که دین و امور دینی به عنوان یک پدیده قابل بررسی در نظر گرفته می شود. مثلاً روانشناسی دین، جامعه شناسی دین به بررسی امور دینی در روانشناسی و جامعه شناسی می پردازند.
3. دین می تواند مسیرهایی را برای بررسی های علمی باز کند و از این رو، وحی در نظریه پردازی نقش هدف گذاری را برای  تحقیقات علمی دارد.
4. دین در تفسیر پدیده های مورد بررسی در علم ورود پیدا می کند؛ چرا که مشاهدۀ پدیده ها و رویدادها خالص نیست و لاجرم آمیخته با تفسیر است.
5. در گسترۀ نظریه پردازی علم دو نقش دارد: (۱) گردآوری داده ها که در مقام ثبوت است و (۲) تحلیل داده ها که مقام اثبات است. دین در مقام گردآوری می تواند فرضیه ای را پیشنهاد دهد و فقط علم است که جایگاه داوری و اثباتی دارد.
6. دین گزاره های بنیادین در اختیار قرار می دهد و از این رو، در سطح مبنا در نظریه پردازی تأثیر دارد.
7. دین (وحی) در مقام داوری و اثبات، هم نقش دارد. این دیدگاه بر اساس نظر کوهن که پارادایم ها را مطرح کرده قابل تبیین است.

لازم به ذکر است چهارمین نشست علمی از سلسله نشست ها و کرسی های علمی وبیناری پژوهشگاه قرآن و حدیث در راستای دومین همایش مجازی  علوم انسانی – اسلامی پژوهش و فناوری با موضوع "کاربست وحی در نظریه‌پردازی در علوم انسانی - اسلامی" همزمان با هفته پژوهش، با مشارکت معاونت پژوهشی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری و مجمع پژوهشگاه های علوم انسانی – اسلامی با ارائه و سخنرانی حجت ‌الاسلام دکتر رضا برنجکار، قائم مقام و مشاور عالی رئیس پژوهشگاه قرآن و حدیث در روز دوشنبه ۲۲ آذر ماه از ساعت ۱۰ تا ۱۲ به صورت وبیناری در سالن جلسات موسسه علمی فرهنگی دارالحدیث، برگزار شد.

جهت دریافت فایل صوتی نشست بر روی لینک زیر کلیک کنید 👇