صد و یکمین شماره از فصلنامه علمی پژوهشی علوم حدیث، ویژه پاییز 1400 با 9 مقاله حدیثی منتشر شد.
به گزارش روابط عمومی پژوهشگاه قرآن و حدیث، صد و یکمین شماره از فصلنامه علمی پژوهشی علوم حدیث، ویژه پاییز ۱۴۰۰ با ۹ مقاله حدیثی با مدیر مسئولی و سردبیری آیت الله محمدی ری شهری، از سوی پژوهشکده علوم و معارف حدیث پژوهشگاه قرآن و حدیث منتشر شد.
در این شماره از فصلنامه علوم حدیث می خوانید:
- نگاهی نو بر روایات تاریخگذاری روایات حضرت محمد صلی الله علیه و آله وسلم به مکی و مدنی
زینب مجلسی راد، علی راد، محمدعلی مهدوی راد
- جایگاه امر به معروف و نهی از منکر در راهبرد حفظ نظم اجتماعی؛ بازخوانی اجتماعی آیات قرآن و روایت های اهل بیت علیهم السلام
علی سلیمی
- تحلیل آرای حدیثی شیخ حر عاملی نسبت به مسئله زن
مریم مشهدی علی پور، مهدی مهریزی، سیدمحمدعلی ایازی، کاظم قاضی زاده
- بررسی دیدگاه ها در مفهوم شناسی حدیث «نیة المومن خیر من عمله»
علی اکبر کلانتری
- فرآیند آسیب شناسی سند احادیث
نفیسه شبیری
- ساختگرایی؛ رهیافتی روش شناختی در فهم نهج البلاغه
مهدی مردانی، عباس پسندیده
- جریان های حدیثی شیعه کاشان در قرون پنجم و ششم
محمد سلامی، محسن قاسم پور
- بررسی تحلیلی رویکرد و محتوای منابع تاریخ ائمه علیهم السلام (مطالعه گونه شناسانه و کفی کتاب های الکافی، عیون اخبار الرضا علیه السلام و الارشاد)
روح الله توحیدی نیا، محمد محمدی فر
- بررسی و نقد آرای آیة الله جوادی آملی درباره احادیث «صعب، مستصعب»
علیرضا احمدی، علیرضا طیبی، ابراهیم ابراهیمی، علی حسن بگی
چکیده مقالات:
چکیده:
وجود احادیث جعلی در بین روایات رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم و ائمه هدی علیهم السلام واقعیتی غیر قابل انکار است. در این نوشتار دربارۀ آغاز جعل حدیث، کیفیت حدیث جعلی، معیار بازشناسی روایات ساختگی عمدی از غیر عمدی و وجود روایات جعلی در کتب معتبر حدیثی پرسش هایی طرح شده است و پاسخی شایسته یافته است. دستاورد مقالۀ حاضر آن است که روایات جعلی عمدی در بین روایات شیعه و سنی قبل از تدوین کتب حدیثی فراوان بوده است ولی فقها و محدثان با راهنمایی اهل بیت علیهم السلام روایات جعلی را از میراث حدیثی پاکسازی کرده اند و از این رو دانشمندان شیعی از توصیف روایت جعلی در کتب معتبر شیعی - جز در مواردی قطعی ـ باید پرهیز کنند.
کلیدواژه : تاریخگذاری روایات، حضرت محمد صلی الله علیه و آله وسلم، حدیث مکی، حدیث مدنی.
چکیده:
جایگاه ویژه آموزه های اسلامی در نظام کنترلی کشور، معرفی ظرفیت های این آموزه‌‌ها را در مطالعۀ آسیب های اجتماعی، اولویت می‌‌بخشد و بررسی قرآن و حدیث را به عنون منابع این مطالعه، ضروری می‌‌سازد. ظرفیت های امر به معروف و نهی از منکر، یک نمونه است. این در حالی است که: اجرای راهبرد پلیس جامعه محور، بیانگر اقبال کشور به ایده حفظ نظم اجتماعی است و درونمایه های بنیادی این ایده و آن فریضه، همخوانی هایی جدی دارند. سه مقوله «کنترل غیررسمی»، «جامعه محوری» و «مسئولیت اجتماعی» - که بیانگر جایگاه کنترل غیررسمی در ایده حفظ نظم اجتماعی اند - انتخاب گردیده و قرآن و حدیث، تحلیل محتوای کیفی (ترکیبی) شده اند. یافته ها همخوانی گزاره های مرتبط با مقوله ها را در علوم اسلامی و اجتماعی عیان ساخته و در نتیجه، ظرفیت عملکرد این فریضه را به عنون راهبرد اسلامی و بومی ایده «حفظ نظم اجتماعی» نشان می دهند. روش تحقیق، ضوابطِ تفسیر متن را در این علوم، رعایت کرده و به فهمی رسیده که در هر دو آنها روایی دارد
کلیدواژه: امر به معروف و نهی از منکر، حفظ نظم اجتماعی، کنترل غیررسمی، جامعه محوری، مسئولیت اجتماعی، آموزه های قرآنی و حدیثی، تحلیل محتوای کیفی ترکیبی.
چکیده:
آشنایی با دیدگاه های علما، پیشنیاز هر گونه داوری درباره دیدگاه اسلام درباره مسئله زن است. یکی از علمای تأثیرگذار در مباحث زنان شیخ حر عاملی است. به طوری که برخی از مسائل زنان، میراث برجای مانده از آراء این عالم اخباری است. در نوشتار حاضر تلاش می شود دیدگاه های حدیثی «شیخ حر عاملی» را در مسئله زن و تأثیرات آن بر مباحث زنان بررسی کنیم. با واکاوی آراء حدیثی حر عاملی در مسائل زنان و با مقایسه دیدگاه های وی با علمای قبل از او به این نتیجه می رسیم که افزایش تعداد روایات در کتب وی، نوع چینش روایات، نوع باب بندی روایات و شرح روایات در مسائل زنان تاثیر به سزایی گذاشته است. به ویژه در تشدید مسائلی چون: مردسالاری، خانه نشینی زنان، تشویق به متعه و تعدد زوجات میتوان تغییرات ایجاد شده را مشاهده کرد.
کلیدواژه: اخباریگری، زن، مردسالاری، متعه، تعدد زوجات، اطاعت از مرد، وسائل الشیعه.
چکیده:
استناد فراوان به حدیث مشهور «نیة المؤمن خیر من عمله» در عرصه های مختلف علمی، حاکی از اهمیت این حدیث در میان عالمان مسلمان است. دربارۀ مفاد و مفهوم این حدیث، دیدگاه ها مختلف است و می توان در این زمینه، به بیش از ده دیدگاه اشاره کرد که البته برخی از آنها، قابل ارجاع به یکدیگرند و بیشتر آنها، به طور کلی مخدوش و مردود یا ناقص و فاقد جامعیت لازم اند. در این میان، نظریه ای مورد پذیرش و قابل دفاع به نظر می رسد که از پشتوانۀ کافی روایی برخوردار است. بر اساس این دیدگاه - که از آن به «نظریة اصالة النیّة»"تعبیر می کنیم - اصل و اساس عمل و شکل دهندۀ آن نیّت است و بنابراین، مبنای ارزش گذاری کار و ملاک در خیر یا شرّ بودن آن نیز نیّت خواهد بود.
کلیدواژه: حدیث نیة المؤمن خیر من عمله، نیت، مؤمن، خیر، شرّ
چکیده:
از دیرباز دستیابی به احادیث صحیح وجهه همت دانشمندان شیعی بوده است. در این زمینه تلاش های علمی ارزنده ای برای کشف آسیب متنی و سندی احادیث صورت گرفته است. از علمای معاصر که برای کشف تحریفات اسناد حواشی عالمانه ای نگاشته، آیة الله العظمی شبیری زنجانی مد ظلّه است. این مقاله با روش توصیفی - تحلیلی و با ارائه چند حاشیه از معظم له بر اسناد کتاب الکافی به تحلیل روش اختصاصی ایشان در حوزه کشف تحریفات اسناد پرداخته است. غالباً این شیوه با بررسی و مقایسه نسخ معتبرخطی کهن در یک سند آغاز، و سپس با مشاهده اختلاف و غرابت میان آنها و حصول علم اجمالی به وقوع تحریف در سند و نهایتاً با تکیه به اصول و قواعد حاکم بر طبقات روات و محدثین و اقامه شواهد و مؤیدات، به کشف تحریف در سند می انجامد و شناخت این روش ها می تواند محققین را در استفاده از هوش مصنوعی در قلمرو کشف آسیب های اسناد یاری دهد.
کلیدواژه: آسیب اسناد حدیث، روش شناسی، آیة الله العظمی زنجانی، اصول الکافی
چکیده:
فهم متون نهج البلاغه همیشه ساده نیست و گاه دشواری هایی دارد که عبور از آنها نیازمند تجهیز به روشی علمی است؛ روشی که بر اساس اقتضائات نهج البلاغه تعریف گردد و به تناسب ویژگی های آن تنوع یابد. ویژگی هایی نظیر سبک، ساختار و محتوا از جمله مؤلفه هایی است که در فهم نهج البلاغه تأثیر می گذارد و سبب دریافتی متفاوت از آن می گردد. آنچه در این مقاله به بحث گذاشته شده، نگرهای روش شناختی است که با مطالعه تطبیقی میان دو دانش فقه الحدیث و زبان شناسی، درصدد ارائه رویکردی نو برای فهم نهج البلاغه است. نتایج حاصل از این پژوهش نشان می دهد که توجه به ساختار حدیث به عنوان یکی از عناصر زبان شناختی، نقش زیادی در روش فهم نهج البلاغه دارد و موجب شکل گیری رهیافتی به نام ساختگرایی می گردد؛ رهیافتی که بر اجزا و کلمات متن تکیه دارد و از طریق کشف روابط معنایی بین آنها در قلمرو بافت متن، به مراد متکلم نایل می آید.
کلیدواژه: روش شناسی، منطق فهم، ساختار حدیث، زبان متن
چکیده:
بررسی یک حوزۀ حدیثی، کمک قابل توجهی به تبیین تاریخ تحولات حدیث یک منطقه می کند. معرفی عالمان حدیثی حوزۀ کاشان در محدودۀ قرون پنجم و ششم و بررسی کتب نگاشته شده توسط آنان، شناسایی اندیشه های حدیثی غالب بر این حوزه را در پیداشته و در نهایت تأثیر و تأثرات این حوزه را بر سیر حوزه ها مشخص خواهد کرد. این جستار - که با روش توصیفی تحلیلی سامان یافته - به این نتیجه رسیده که دو جریان شاخص در این قرون بر حوزۀ حدیثی کاشان حاکم بوده است: اول، جریان فقه محور شامل راویانی با عنوان فقیه و قاضی که شخصیت ممتاز این جریان، قطب الدین راوندی است و در آثار او ارتباطات فراوانی بین حوزۀ کاشان و حوزۀ بغداد می توان یافت. دوم، جریان حدیثی ـ ادبی شامل محدثانی ادیب که شخصیت گمنام و برجستۀ این جریان، سید ابوالرضا راوندی است که با در اختیارداشتن نسخه های اصیل از کتب شیعه و انتقال میراث حدیثی بغداد به کاشان، مسبّب حضور و رفت و آمد عالمانی بزرگ از سیر مراکز حدیثی، برای اقامت و تصحیح کتب حدیثی شیعه گردید.
کلیدواژه: کاشان، شیعه اثنی عشری، قرن پنجم و ششم، ابوالرضا راوندی، قطب راوندی، بغداد.
چکیده:
مقاله حاضر در پی برون رفت از رویه عمومی تحقیقات تاریخ اهل بیت علیهم السلام که در بهره گیری از منابع، مراجع های یکسان و نه با درک کافی از محتوای آنها صورت می گیرد، به این مسئله می پردازد که گزاره های تاریخی، در چه گونه هایی و با چه حجم و خصوصیاتی در منابع تاریخ نگاری روایی امامیه جای گرفته اند؟ بدین منظور، مطالعه موردی مضامین گزاره های تاریخی مهمترین منابع روایی تاریخ اهل بیت علیهم السلام یعنی الکافی، عیون اخبار الرضا علیه السلام و الارشاد، در دو مرحله گونه شناسی و بررسی کمی - تطبیقی، در دستور کار قرار گرفت. شناسایی مضامین مشترک اصلی و فرعی منابع، جایگاه هر منبع در پاسخگویی به پرسش های تاریخ اهل بیت علیهم السلام، دستیابی عینی و ملموس به اهداف مؤلفان و ارتباط اثر با نیازهای زمانه، تفاوت ماهوی تاریخ نگاری روایی با تاریخ نگاری عمومی مسلمانان و ضرورت و امکان سطح بندی تاریخ نگاری روایی امامیه از مهمترین نتایج تحقیق پیش رو است
کلیدواژه: تاریخ نگاری روایی امامیه، منابع تاریخ ائمه علیهم السلام، گونه شناسی اخبار، بررسی کمی گزاره های تاریخی
چکیده:
اعجاب عبارت ها و عمق حقایق روایاتی معتبر از اهل بیت علیهم السلام، مشهور به «صعب، مستصعب»، گویای اهمّیّت و ضرورت فهم این گونه روایات از جنبه های گوناگون است؛ به گونه ای که به رغم آرای حدیث شناسان و پژوهش های چهار مقاله در این باره، می توان از زوایای دیگری به این موضوع پرداخت؛ مانند: «عقل»، »شهود قلبی«و نقش آنها در ترسیم مفهوم جامع «تحمّل»، و.... این نوشتار، چنین زوایایی را از مسیر نقد و بررسی نظرهای آیة الله جوادی در باب این گونه روایات، به روش تحقیقی تحلیل کیفی محتوا و متّکی بر لغت شناسی اجتهادی، تشکیل خانواده حدیث و یافتن قرینه های درون متنی و برون متنی رصد نمود و دریافت که عقل و ابعاد آن و همچنین شهود قلبی، در مفهوم جامع «تحمّل»، با هم پیوندی ناگسستنی دارند. تعابیر «أمرَنا»، «حَدیثَنا» و...، ذیل مقام خلیفه االلّهی تامّ اهل بیت علیهم السلام ، قابل جمع است و ....
کلیدواژه:«صعب، مستصعب»، تحمّل امر، عقل عملی، شهود قلبی، آیة الله جوادی
علاقه‌مندان برای دریافت اصل مقالات می‌توانند به سایت فصلنامه علمی ـ پژوهشی «علوم حدیث» به نشانی اینترنتی hadith.riqh.ac.ir مراجعه کنند.
