۱. جمع‏آوری اطلاعات

نخستین گام، جمع‏آوری اطلاعات لازم برای تحلیل و تبیین موضوع است. این اطلاعات مربوط به سه حوزه مهم است:

۱. خودِ موضوع (به عنوان عنصر محوری): منظور از شناخت موضوع، نه تعریف آن، بلکه شناخت دو محور مهم «مسئله» و «کارکرد» است:

 مسئله موضوع: اینکه موضوع به چه بُعدی از حیات انسان مربوط است. مسئله موضوع را می‏توان با استفاده از تعریف به دست آورد.

 کارکرد موضوع: اینکه کارکرد موضوع چیست و چه نقشی (آثار مثبت و منفیِ وجود و عدم آن) در زندگی دارد. برای کشف این محور می‏توان از آیات و روایاتی استفاده کرد که پیامدهای موضوع را بیان کرده‏اند.

۲. هستی (به عنوان بستر و ظرف موضوع): یعنی مشخص‏سازی ابعاد هستی‏شناختیِ مرتبط با موضوع؛ یعنی روشن‏سازی این نکته که هستی چه ویژگی‏هایی دارد که وجود موضوع را ایجاب می‏کند.

۳. انسان (به عنوان دارنده موضوع):‏ مشخص‏سازی ویژگی‏هایی در انسان که وجود چنین موضوعی را ایجاب می‏کند. به این معنا که انسان از یک سری ویژگی‏های مثبت و منفی برخوردار است که تنظیم و تعدیل آنها نیازمند یک سری عوامل است که به عنوان موضوع یا صفت می‏شناسیم.

۲. پردازش اطلاعات

پس از جمع‏آوری اطلاعات در محورهای سه‏گانه، نوبت به پردازش اطلاعات برای رسیدن به تحلیل می‏رسد. اطلاعات مربوط به مسئله صفت و هستی‏شناسی، موقعیتی از زندگی را که موضوع در آن جایگاه پیدا می‏کند نشان می‏دهد. با این دو سری اطلاعات می‏توان بستر و زمینه‏ای را تشریح کرد که صفت در آن معنا می‏یابد. اطلاعات مربوط به انسان‏شناسی، چگونگی کنش او در آن زمینه، و اطلاعات مربوط

ساختارشناسی کتاب‏های مرتبط دنبال شود؛ ب. شناسایی و استخراج اطلاعاتی که در تبیین مفهوم نقش دارند از طریق بررسی مصداق‏ها، کاربردها و اقسام.

ب - گام دوم: تحلیل و جمع‏بندی اطلاعات

به منظور کشف عناصر محوری موضوع، در این گام ویژگی‏های استخراج‏شده بررسی می‏شود تا یک یا چند عنصر محوری که نقش اساسی در ماهیت موضوع دارد مشخص شود و سایر عناصر در دل آنها قرار گیرد و با آنها تفسیر شود.

مرحله سوم: تحلیل مفهوم با رویکردی روان‏شناختی

در این مرحله، یافته‏های دو مرحله قبل بررسی می‏شود و تعریف موضوع مد نظر به دست می‏آید. تعریف اسلامی ممکن است با تعریف لغوی متفاوت باشد، اما اولاً با آن متضاد نیست و ثانیاً بر پایه همان مفهوم لغوی شکل می‏گیرد. اگر تفاوتی بین متون دینی و لغت بود متون دینی مقدم است. در این مرحله دو اقدام صورت می‏گیرد:

الف - استخراج تعریف

به‏دست‏آوردن تعریف مستلزم چند کار است. نخست باید یافته‏های دو مرحله پیشین، یعنی واژه‏پژوهیِ لغوی و مفهوم‏پژوهیِ دینی، کنار هم قرار گیرد و با هم مقایسه شود. سپس مؤلفه‏ها و عناصر مؤثر در ماهیت موضوع، شناسایی و استخراج شود و در نهایت تعریف موضوع به دست بیاید و در صورت لزوم تفسیر شود.

ب - تحلیل و تبیین مفهوم

پس از کشف و استخراج تعریف، نوبت به تحلیل و تبیین آن می‏رسد. مراد از تحلیل و تبیین، روشن‏کردن جایگاه و کارکرد آن در نظام روانی و زندگی انسان است. در این بحث باید فلسفه موضوع، روشن شود و مشخص شود که چه اقتضاهایی، وجود موضوع را ضروری می‏سازد و چه کارکرد و نقشی در زندگی انسان دارد. بدین‏منظور دو اقدام اصلی باید صورت گیرد: