۴. ۲ - مداخله آموزشی

آموزش از نظر لغوی به معنای بیرون‏کشیدن چیزی و ربط‏دادن است (پورافکاری، ۱۳۹۲) و نیز به فرآیند تدریس یا کسب دانش، مهارت و ارزش‏ها آموزش گفته می‏شود (واندن‏بوس، ۱۳۹۱). آموزش به این معنا همان معنای عامی است که در هر چهار قسم، یعنی مداخلات پیش‏گیری، آموزشی، سازواری و بالینی وجود دارد و اساساً می‏توان گفت کار تمام مداخلات در هر سطحی که باشد با آموزش پیش می‏رود. مثلاً در آموزش عامی که در پیش‏گیری وجود دارد می‏توان از تربیت پیش از والدینی^۱ نام برد که در آن به افراد در زمینه روان‏شناسی کودک، تغذیه، و بهداشت از طریق آموزش معلوماتی داده می‏شود تا در آنها برای پدر و مادر شایسته بودن شایستگی و اهلیت ایجاد کند (شعاری‏نژاد، ۱۳۷۵).

با این حال در سطح مداخلات آموزشی با معنای خاص‏تری از آموزش که بر حیطه خاصی تمرکز دارد و ذیلِ عنوان «درمان‏های آموزشی»^۲ مطرح می‏شود، مواجهیم. به بیان دقیق‏تر، مداخلات آموزشی مداخلاتی است که در درمان‏های آموزشی مطرح است. درمان آموزشی مشتمل بر مداخلات درمانی انفرادی برای افراد مبتلا به ناتوانی‏های یادگیری، یا مشکلات عاطفی یا رفتاری است که آشکارا با یادگیری تداخل دارند (واندن‏بوس، ۱۳۹۱). مثلاً می‏توان به طرح‏های آموزشی‏درمانی کودکان ویژه (جانگسما و وینکل اشترن، ۱۳۸۶) اشاره کرد که در آن پس از بیان خصوصیات و ویژگی‏های دانش‏آموزان دچار اختلالات عاطفی و رفتاری، روش‏های ارزیابی و مواجهه با آنها توضیح داده شده و در ادامه کتاب، توصیه‏ها، رهنمودها و آموزه‏هایی در زمینه ایجاد محیط مثبت برای یادگیری، آموزش احترام‏گذاشتن به احساسات، بهبود رفتار، آموزش مهارت‏های اجتماعی، آموزش

بیشترین فایده را دارد که شخص در معرض ابتلا به فشار روانی سنگین قرار داشته باشد (و هنوز مبتلا نشده باشد)؛ مثلاً در طول نوجوانی یا قبل از امتحان یا عمل به تعهدی مهم، یا به دلیل سطح بالای فشار روانی در معرض خطر باشد (همان).

 پیش‏گیری ثانویه:^۱ مداخله در خصوص افراد یا گروه‏هایی که نشانه‏ها، اختلالات یا شرایط روانی یا جسمانی اولیه (یعنی مشکلات تحت بالینی) را نشان می‏دهند، به منظور پیش‏گیری از وخامت و جدی‏ترشدن اختلال کارکرد یا بیماری (همان). این بخش از پیش‏گیری در حین روان‏درمانی صورت می‏گیرد.

 پیش‏گیری نوع سوم:^۲ نوعی مداخله و درمان برای افراد یا گروه‏هایی که قبلاً به عارضه‏ها، اختلالات یا بیماری‏های جسمی و روان‏شناختی مبتلا شده‏اند. پیش‏گیری نوع سوم شامل تلاش‏هایی برای کاهش تأثیرات منفی، پیش‏گیری از بیمارها یا اختلالات مرتبط با عوارض، پیش‏گیری از عود و احیای بالاترین کارکرد جسمانی یا روان‏شناختی ممکن است (همان). در اینجا نیز چون شخص به مرحله اختلال رسیده است به نظر می‏رسد مداخله‏های پیش‏گیری نوع سوم در قالب فرآیند روان‏درمانی صورت می‏گیرد.

هرچند این دو نوع مداخله اخیر (پیش‏گیری ثانویه و پیش‏گیری نوع سوم) جزء مداخله‏های پیش‏گیرانه مطرح شده است، اما با این حال می‏توان آن دو را صورت‏هایی از مداخله بالینی دانست که در ادامه توصیف خواهیم کرد. البته می‏توان این فرض را نیز متصور دانست که این دو نوع مداخله، نوعی مداخله پیش‏گیرانه‏اند که به عنوان مکمل مداخله‏های بالینی به کار گرفته می‏شوند؛ چراکه ماهیت ذاتی آنها پیش‏گیری از بدترشدن اوضاع است، حال آنکه ماهیت ذاتی مداخله بالینی تغییر اوضاع کنونی به اوضاع سازگارانه‏تر و مطلوب است.