می‏کنیم (نک.: خاکی، ۱۳۷۸). «مشهود» پدیده‏ای جزئی، خاص و قابل مشاهده و اندازه‏گیری است که حکایت از امری کلی و انتزاعی دارد (نک.: ساده، ۱۳۷۵).

ضرورت مشهودسازی

در طراحی طرح‏نمای مداخله‏ای، افزون بر مفهوم‏سازی، نیازمند اندازه‏پذیرکردن آن مفهوم از طریق اندازه‏پذیرکردن مؤلفه‏های آن هستیم.^۱ اندازه‏پذیرکردن این مؤلفه‏ها از آن‏رو اهمیت دارد که در فرآیند طراحی طرح‏نمای مداخله، برای محقق، امکان بررسی عینی و دقیق روابط فرضی (اثرگذاری) مؤلفه‏های متغیر مستقل با مؤلفه‏های متغیر وابسته (تأثیرپذیری) را فراهم می‏کند.

به بیان دیگر، می‏توان گفت پژوهشگران از دو جنبه با آزمون‏پذیری سر و کار دارند:

۱. آزمون‏پذیرکردن اصل مفهوم از طریق آزمون‏پذیرکردن روابط بین مؤلفه‏های مفهوم با هدف مشهودسازی یا همان عملیاتی‏کردن آن مفهوم

۲. آزمون‏پذیرکردن روابط بین دو مفهوم از طریق آزمون‏پذیرکردن روابط مؤلفه‏های مفهوم با مؤلفه‏های مفهوم دیگر

برای تأمین هدف اول، مشهودسازی مفهومی در دستور کار قرار می‏گیرد که قرار است نقش متغیر مستقل را ایفا کند (که البته ممکن است در قالب پژوهش‏های دیگر این کار انجام شده باشد)، و برای تأمین هدف دوم، نیازمند مشهودسازی مفهومی هستیم که قرار است نقش متغیر وابسته را ایفا کند (که البته معمول آن است که این کار در قالب پژوهش‏های دیگر انجام شده باشد) تا در ادامه با طراحی طرح‏نمای مداخله‏ای، اثرگذاری متغیر مستقل (مؤلفه‏های متغیر مستقل) بر متغیر وابسته (مؤلفه‏های متغیر وابسته) را از طریق مشاهدات عینی فراهم‏آمده بررسی کنیم که این همان اقدامی است که از قبل انجام نشده و ما در این

۲. گستره‏یابی: گستره‏ها و حوزه‏هایی در روان‏شناسی که معادلِ مفهوم مد نظر ما در آن به کار رفته است بررسی می‏شود. شناخت این گستره‏ها و مفهومی که معادلِ مفهوم ما در این گستره‏ها را در بر می‏گیرد می‏تواند به فهم ما از واژه اصلی عمق ببخشد. برای گستره‏یابی یا حتی کلیدواژه‏یابی یا تأیید نهایی برخی برداشت‏های محقق درباره معادل‏یابی می‏توان از نظر متخصصان حوزه روان‏شناسی به صورت شفاهی یا کتبی (در قالب تنظیم پرسش‏نامه) آگاهی یافت.

۳. مسئله‏یابی: مسائل مربوط به معادلِ مفهومی ما در هر گستره روان‏شناسی محل توجه قرار می‏گیرد تا در صورت مناسبت، به تکمیل مسائل مطرح در پیرامون مفهوم دینی ما یاری برساند. همچنین، این مسئله‏یابی به یافتن مسئله‏های قابل پژوهش در تحقیق فعلی یا تحقیقات آینده یاری می‏رساند.

گام دوم: مشهودسازی

در فرآیند طراحی طرح‏نمای مداخله، نیاز است از قالب مفهوم شناسایی‏شده در قالب حروف و جملات فراتر رویم و مفهوم، شناسایی، مشهود و اندازه‏پذیر شود. بر این اساس، گام دوم، یعنی مشهودسازی یا عملیاتی‏کردن^۱ محل توجه قرار می‏گیرد که در آن داده‏های کیفی از طریق سنجش و اندازه‏گیری دقیق به شکل اعداد درمی‏آید (نک.: نیومن، ۱۹۹۷).

به بیان دیگر، مشهودسازی زمانی شکل می‏گیرد که محقق از سطح «مفهومی»^۲ به سطح «عملیاتی»^۳ (مشاهده - آزمایش) دست می‏یابد (نک.: هومن، ۱۳۹۲). بنابراین، هدف مشهودسازی، قابل اندازه‏گیری کردن مفهوم شناخته‏شده است و در آن از «مفهوم» به سمت «مشهود»، یعنی مشاهدات و اندازه‏گیری‏ها، حرکت