اندازه‏گیری فرآیندهای تغییر

همان‏گونه که اشاره شد، یکی از نکته‏های مهم در مسیر مداخلات و در نتیجه در طراحی طرح‏نماهای مداخله‏ای، توجه به این نکته است که مراجع/ مخاطب ما در کدام مرحله از مراحل تغییر است. برای تشخیص مرحله‏ای که مراجع/ مخاطب در آن به سر می‏برد نیاز به شناسایی فرآیندی داریم که در حال حاضر مراجع/ مخاطب در آن واقع است؛ چراکه هر فرآیند متناسب با مرحله‏ای است. بر همین اساس پیشنهاد می‏شود برای هر طرح‏نمای مداخله‏ای، با توجه به مؤلفه‏هایی از مفهوم که می‏خواهیم بر اساس آنها مداخله انجام دهیم، پرسش‏نامه‏هایی در قالب زیر طراحی کنیم. قبل از عرضه پرسش‏نامه توجه به دو نکته لازم است:

۱. اصل این پرسش‏نامه، چهل گویه هسته‏ای برای اندازه‏گیری ده فرآیند تغییر با بارگذاری عامل چرخش واریانس است که از دو نمونه ۹۷۰ نفری به دست آمده است (پراچاسکا، دیکلمنت، ولیسر، و فاوا، ۱۹۸۸). بر اساس این تحقیق مشخص شده است که فرآیندهایی که افراد در مسیر تغییر جهت اصلاح اعتیاد به سیگار می‏گذرانند کدام است. ما از این پرسش‏نامه که به هدف فرآیندشناسی انجام شده است می‏توانیم برای تعیین فرآیندی که اکنون مراجع در آن قرار دارد استفاده کنیم. بر این اساس لازم است قالب پرسش‏ها را از این پرسش‏نامه بگیریم و به جای کلمات مربوط به سیگارکشیدن، کلمات مربوط به مشکل یا توانمندی (متغیر وابسته) مد نظر را قرار دهیم.

۲. این گویه‏ها خالی از مضامین معنوی به معنای ارتباط با خداوند و معاد است و روشن است که در طراحی فرآیندهای اسلامی توجه به این نکات مهم است. به این منظور می‏توان برای هر فرآیند گویه‏هایی متناسب با مشکل/توانمندی مد نظر و متناسب با فضای معارف اسلامی طراحی کرد. مثلاً در خصوص مشکل پرخاشگری، در فرآیند افزایش آگاهی، در اولین گزینه‏ای که در زیر مطرح شده است، می‏توان تغییراتی به وجود آورد و آن را این‏گونه بیان کرد: «آیات یا روایاتی را که مربوط به مسئله پرخاشگری است به خاطر می‏آورم».

۵. به سبک زندگی متعادلی دست یابند که بر پایه میانه‏روی و اعتدال استوار باشد (روبرتس^۱ و مارلات، ۱۹۹۸، به نقل از: پراچاسکا و نوکراس، ۲۰۱۰).

در این میان، بررسی‏ها نشان می‏دهد که ۱۵ درصد بازگشت‏کنندگان روحیه‏شان ضعیف شده و در خصوص تفکر راجع به تغییر رفتار مقاومت نشان می‏دهند و از این‏رو به مرحله پیش‏تأمل بازگشت می‏کنند و تا مدت‏زمان متفاوتی در این مرحله می‏مانند. در مقابل، ۸۵ درصد به مرحله تأمل یا آمادگی بازگشت می‏کنند و در عین حال می‏کوشند از شکست خود و اشتباهاتشان درس بگیرند (پراچاسکا و دیکلمنت، ۱۹۸۴ به نقل از: پراچاسکا و نوکراس، ۲۰۱۰).

سرانجام به پایان این مراحل می‏رسیم. ضوابطی که ما برای «پایان» سیر مراحل استفاده می‏کنیم این است که افراد بیشترین خوداثربخشی یا اطمینان را به دست بیاورند و در موقعیت‏های وسوسه‏انگیز دچار کمترین وسوسه راجع به انجام‏دادن رفتارهای مشکل‏زای پیشین شوند. مثلاً در تحقیقی، بسیاری از سیگاری‏ها که طبق آنچه گفته شد به پایان نهایی مراحل رسیده بودند، در واقع به نقطه‏ای رسیدند که احساس می‏کردند هیچ میلی به کشیدن سیگار ندارند. آنها کاملاً مطمئن بودند که دیگر هرگز به سمت سیگار نخواهند رفت، و گزارش می‏کنند که هیچ کاری لازم ندارند که برای نرفتن به سمت سیگار انجام دهند (مادوس و تانگنی، ۲۰۱۰).

اگر بر اساس ارزیابی اولیه به‏عمل‏آمده از درمانجویان، در همان ابتدای درمان، آنها در مراحل جلوتری باشند درمان با سرعت بیشتری پیش خواهد رفت. همچنین، در درمان‏های گروهی که به هم وابسته‏اند، مثل زوج‏درمانی، اگر هر دو در یک مرحله تغییر باشند، درمان راحت‏تر پیش می‏رود ولی اگر مرحله اولیه هر یک از زوجین با هم متفاوت باشد، درمان سخت‏تر پیش می‏رود و ممکن است یکی از زوجین از کندی درمان انتقاد کند و دیگری از سرعت درمان (پراچاسکا و نوکراس، ۲۰۱۰).