فرمان ما هدايت می‏كردند، و به ايشان انجام كارهای نيك و برپاداشتن نماز و دادن زكات را وحی كرديم و آنان پرستنده ما بودند».(وَ جَعَلْنا مِنْهُمْ أئِمَّةً يَهْدُونَ بِأمْرِنا لَمَّا صَبَرُوا وَ كانُوا بِآياتِنا يُوقِنُونَ):^۱«و چون شكيبايی كردند و به آيات ما يقين داشتند، برخی از آنان را پيشوايانی قرار داديم كه به فرمان ما [مردم را] هدايت می‏كردند».

در توضیح واژه «امام» در اين آيات، علامه طباطبائي مينويسد:

كلمه «امام» به معنای مقتداست و خدای سبحان، افرادی از بشر را به اين نام ناميده كه جامع آنان اين است كه بشر را با امر خدا هدايت می‏كنند؛ همچنان كه در باره ابراهيم علیه السلام اين اسم را به كار برده و فرمود: (إِنِّي جاعِلُكَ لِلنَّاسِ إِماماً)^۲ و در باره سايرين فرموده است: (وَ جَعَلْناهُمْ أئِمَّةً يَهْدُونَ بِأمْرِنا)^۳ افراد ديگری را كه مقتدا و رهبر گمراهانند ائمه كفر خوانده و فرمود: (فَقاتِلُوا أئِمَّةَ الْكُفْرِ)^۴ و نيز تورات را امام خوانده و فرمود: (وَ مِنْ قَبْلِهِ كِتابُ مُوسی‏ إِماماً وَ رَحْمَةً)^۵ و چه بسا از آن استفاده شود كه كتاب‌های آسمانی كه مشتمل بر دين تازه و شريفند مانند كتاب نوح و ابراهيم و عيسی و محمد: همه امام باشند؛ و نيز لوح محفوظ را امام خوانده و فرمود: (وَ كُلَّ شَيْ‏ءٍ أحْصَيْناهُ فِي إِمامٍ مُبِينٍ)^۶.^۷

تفاوتي با یکدیگر دارند؟ در پاسخ به این پرسش، از نگاه برخی از مفسران، انذار با این هدف صورت می‌گیرد كه گمراهان از بيراهه به راه آمده و در متن صراط مستقيم جای گيرند؛ ولی هدايت آن است كه مردم را پس از آمدن به راه، به پيش ببرد. در حقيقت «منذر» همچون «علت محدثه» و ايجاد كننده است، و «هادی» به منزله «علت مبقيه»، نگهدارنده و پيش برنده، و اين همان چيزی است كه از آن به «رسول» و «امام» تعبیر می‌شود؛ رسول، تاسيس شريعت نموده و امام، حافظ و نگهبان شريعت است (بی‌تردید تعبیر هدايت كنندگی در موارد دیگر بر شخص پيامبر اطلاق شده است؛ اما اینجا به قرينه آمدن واژه منذر در آيه می‌توان دریافت كه منظور از هدايت كننده كسی است كه راه پيامبر را تداوم بخشیده و حافظ و نگهبان شريعت اوست). همچنین برابر روايات متعددی كه از پيامبر صلی الله علیه و آله در کتاب‌های شيعه و اهل سنت آمده است، از جمله: «من منذرم و علی هادی است»، تفسیر پیش‌گفته کاملاً توجیه‌پذیر خواهد بود.^۱

ب ـ امام

امام، اصطلاح ديگري است که قرآن براي بيان راهبران راستين و الهیِ مسير حيات ديني از آن بهره جسته است؛ این اصطلاح را می‌توان در آیات مختلف قرآن مشاهده نمود:

(وَجَعَلْناهُمْ أئِمَّةً يَهْدُونَ بِأمْرِنا وَ أوْحَيْنا إِلَيْهِمْ فِعْلَ الْخَيْراتِ وَ إِقامَ الصَّلاةِ وَ إيتاءَ الزَّكاةِ وَ كانُوا لَنا عابِدينَ):^۲«و آنان را پيشوايانی قرار داديم كه به