87
انسان در تراز قرآن

بهره‌مندی از اخلاق نيك و منش انساني، پيمودن راه تعالي دشوار است و گاه ناممکن خواهد بود؛ ازاين‌رو بر انسان ديندار لازم است خود را به توشه اخلاقي نيز تجهيز نمايد.

اخلاق، جمع واژه خُلُق به معناي صورت باطني و ناپيداي انسان است كه سرشت و سيرت نيز ناميده مي‌شود؛ چنان‌كه «خَلْق» بر صورت ظاهري و قابل مشاهده انسان دلالت دارد.۱ در قرآن واژه اخلاق و خُلْق به كار نرفته، اما از واژه «خُلُق» دو بار یاد شده است؛ يكي در ستايش پيامبر اسلام در آيه (وانّك لعلي خُلُقٍ عظيم)۲ و ديگري در پاسخ قوم هود علیه السلام كه دعوت وي به اخلاق نيك را تكرار سنتهاي پيشينيان مي‌خواندند: (ان هذا الّا خُلُقٍُ الاوَّلين).۳ گرچه واژه خُلُق در همين دو آيه به ‌كار رفته است، لكن از جمله آيات مرتبط با مقولات اخلاق، آياتي هستند كه پيوندی مفهومي با اخلاق دارند؛ مانند واژههاي دسّ و تزكيه، سعادت و شقاوت، اصلاح و فساد، هدايت و ضلالت.۴

در اينکه قرآن پیرامون اخلاق مطالب زیادی دارد، تردیدی نيست؛ چرا که از يک سو در بخشي از آيات به مسائل اخلاق فردي و اجتماعي سفارش و تاکيد شده و از سوي ديگر، مطابق برخي از روايات، بعثت نبوي از نگاهي يک انقلاب فرهنگي و اخلاقي بوده است تا حماسه‌ای شورانگيز؛ قرآن نيز اخلاق وي را نيک و در حد سرمشق و الگو براي

1.. ر.ك: تاج العروس، ج۱۳، ص۱۲۴؛ مفردات الفاظ القرآن، ص۲۹۷؛ لغت‌نامۀ دهخدا، ج۳، ص۹۶.

2.. قلم: ۴.

3.. شعرا: ۱۳۷.

4.. براي آگاهي بيشتر، ر.ک: دائرة المعارف قرآن، مدخل اخلاق، ج۲، ص۳۵۹.


انسان در تراز قرآن
86

دوم: تلاش؛ اين اراده نباید به صورت ضعف و ناتوانی در محيط فكر و انديشه و روح رسوخ کرده، بلکه باید به گونه‌ای باشد که تمام ذرات وجود انسان را به حركت واداشته و نهایت سعی و تلاش خود را به كار بندد؛ واژه «سعيها» كه به عنوان تاكيد ذكر شده، حاکی است که انسان باید آخرين سعی و تلاش خود را كه برای رسيدن به آخرت لازم است انجام داده و چيزی فروگذار نکند.

سوم: ایمان؛ همه تلاش‌ها و کوشش‌ها نیز باید توأم با «ايمان» باشد، ايمانی ثابت و استوار؛ چرا كه تصميم و تلاش هنگامی به‌ثمر می‏رسد كه از انگيزه‌ای درست، سرچشمه گيرد، و آن چيزی جز ايمان به خدا نیست؛ درست است كه سعی و تلاش برای آخرت بدون همراهی ايمان امکان‌پذیر نبوده و مفهوم ايمان در آن نهفته است؛ ولی از آنجا كه ايمان، اصلی اساسی و بنیادین در اين راه است، از این رو به آن مقدار از دلالت التزامی بسنده نكرده و با صراحت به ايمان به عنوان يك شرط اشاره می‌شود.۱

توشه اخلاقی؛ منش خداگونه

زندگی بشر در دنيا همچون زندگی در بهشت‌ سپری نمی‌شود، به گونه‌ای كه‌ طبيعت‌، تمام خواسته‌هايش‌ را برآورده‌ سازد؛ نه تنها چنين نيست بلكه‌ حتي گاه ‌با رنج‌ها و تلخکامی‌های ناشی از طبيعت و عوامل ديگر نیز روبه‌روست‌؛ در زندگی دنیوی افزون بر سعي و عمل، داشتن منش و خوي نيک، راز تعالي و حرکت در مسير حيات ديني است؛ بدون

1.. تفسیر نمونه، ج‏۱۲، ص۶۵ ـ ۶۶.

  • نام منبع :
    انسان در تراز قرآن
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    سازمان چاپ و نشر دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1393
    نوبت چاپ :
    اول
    شمارگان :
    1000
تعداد بازدید : 5586
صفحه از 212
پرینت  ارسال به