با توجه به آنچه بیان شد، هرچند اين آيات به سعی و تلاش برای آخرت و مشاهده پاداش آن در سرای ديگر ناظر است؛ ولی ملاك و معيار اصلی آن، دنيا را نيز در بر می‏گيرد؛ به اين معنا كه افراد با ايمان نبايد در انتظار ديگران باشند كه برای آنها كاری انجام داده و مشكلات جامعه آنها را حل نمايند؛ بلكه باید خود دامن همت به كمر زده به سعی و تلاش برخيزند.

از آيات یاد شده همچنین می‌توان اصلی حقوقی را پیرامون مسائل جزائی استخراج نمود و آن اینکه هميشه كيفرها دامان گنهكاران واقعی را گرفته و كسی نمی‏تواند كيفر ديگری را به ذمه بگيرد.^۱

همچنين برابر آيه (وَ مَنْ أرادَ الْآخِرَةَ وَ سَعی‏ لَها سَعْيَها وَ هُوَ مُؤْمِنٌ فَأُولئِكَ كانَ سَعْيُهُمْ مَشْكُوراً)^۲: «و هركس خواهان آخرت بوده و نهايت كوشش را برای آن انجام داده و مؤمن باشد، تلاش چنین کسی مورد حق‏شناسی واقع خواهد شد». در این پیوند برای رسيدن به سعادت جاويدان سه امر اساسی شرط است:

نخست: اراده؛ آن هم اراده‏ای كه به حيات ابدی تعلق گرفته، و به لذت‌های گذرا و نعمت‌های ناپايدار و هدف‌های صرفاً مادی تعلق نگيرد؛ با همتی والا و روحيه‏ای عالی همراه باشد كه او را از پذيرفتن هر گونه رنگ تعلق و وابستگی آزاد سازد؛

الف ـ هركس مسئول گناهان خويش است؛

ب ـ بهره هركس در آخرت، همان سعی و كوشش اوست؛

ج ـ خداوند به هركس در برابر عملش، جزای كامل می‏دهد.

به اين وسيله خداوند بر بسياری از اوهام و خرافات رایج در بین مردم که گاه در بعضی از مذاهب به صورت يك عقيده درآمده است خط بطلان می‏كشد؛ قرآن از اين راه نه تنها باور مشركان عرب را در زمان جاهليت ـ كه معتقد بودند يک انسان می‏تواند گناهان ديگران را بر عهده گيرد ـ نفی می‏كند، بلكه اعتقاد رایج مسيحيان را ـ كه می‏گويند: خداوند فرزندش مسيح علیه السلام را به دنيا فرستاد تا بالای دار رود، زجر و شكنجه بيند و بار گناه گنهكاران را بر دوش كشد! ـ مردود دانسته و همچنين اعمال زشت گروهی از كشيشان را كه در قرون وسطی مغفرت‌نامه و اوراق استحقاق بهشت را می‏فروختند، و امروز هم به مسئله گناه‌بخشی ادامه می‏دهند، محكوم می‏نمايد.

منطق و عقل نيز اقتضایی این گونه دارند كه هركسی مسئول اعمال خويش و منتفع به اعمال خويش باشد اين باور اسلامی سبب می‏شود تا انسان به جای پناه‌بردن به خرافات و يا افكندن بار گناه خويش به گردن دیگران، به سراغ سعی و تلاش و كوشش در اعمال خير رفته و از گناه بپرهيزد، و هرگاه لغزشی برایش رخ داد و مرتکب خطايی گردید توبه کرده و آن را جبران نماید. تأثیر تربيتی اين عقيده در انسان‌ها كاملاً روشن و غيرقابل‌انكار است،
همان‌گونه كه اثر مخرب عقاید جاهلیِ یادشده نيز بر كسی پوشيده نيست.