اينک تنها به استدلالي که در آيات فصل نخست همين کتاب ارائه شد، بسنده مي‌کنيم: (قَالَ رَبُّكَ هُوَ عَلَيَّ هَيِّنٌ وَ قَدْ خَلَقْتُكَ مِن قَبْلُ وَ لَمْ تَكُ شَيْا)^۱ برخي از مفسران از اين آية‌ قياس اولويت را استنباط کرده و در اثبات امکان معاد معتقدند کسی که می‌تواند انسان را از هيچ بیافریند، به بازگرداندن وی پس از مرگ به حالت نخست تواناتر است؛^۲ افزون بر اینکه استدلال به ابتدای خلقت براي امکان اعاده آن، شگفت‌تر و دور از ذهن‌تر از اعاده است؛^۳ خدايي که قادر بر يکي از اين دو است بر ديگري نيز توانا خواهد بود و آن بازگرداندن انسان پس از مرگ است که خدا به طريق اولي بر آن تواناست؛ همچنان که به اين نکته در آياتی ديگر نيز استدلال شده است که از جمله آنها می‌توان به این آیات اشاره نمود: (وَ هُوَ الَّذِي يَبْدَؤُا الْخَلْقَ، ثُمَّ يُعِيدُهُ، وَ هُوَ أهْوَنُ عَلَيْهِ)^۴، (أوَلا يَذْكُرُ الْإِنْسانُ أنَّا خَلَقْناهُ مِنْ قَبْلُ، وَ لَمْ يَكُ شَيْئاً)^۵، (قُلْ: يُحْيِيهَا الَّذِي أنْشَأها أوَّلَ مَرَّةٍ، وَ هُوَ بِكُلِّ خَلْقٍ عَلِيمٌ)^۶،
(أ يَحْسَبُ الْإِنْسانُ أنْ يُتْرَكَ سُدی أ لَمْ يَكُ نُطْفَةً مِنْ مَنِيٍّ يُمْنی‏ ثُمَّ كانَ

در تفسیری ديگر از این آيه در تبيين عبارت «فَتَعَلیَ اللَّهُ» چنین استدلال می‌شود که با توجه به اینکه هر يك از اندام‌های انسان دارای هدفی خاص هستند؛ چشم می‏بيند و گوش می‏شنود و ديگر اندام‌ها هريك وظايف تعیین شده خود را انجام می‌دهند، و اندام‌های داخلی، كار ویژه خود را داشته،‌ و غدد و دستگاه‌ها و هر ياخته‏ای، کارکردی خاص دارند که به خاطر آن آفريده شده‌اند (چنان که حتی زايده آپانديس در دوران كودكی نقشی معين در سلامت بدن ایفا می‌کند) بنابراین آيا معقول است كه آفرينش خودِ انسان بيهوده و بدون هدفی معين بوده باشد؟! افزون بر آنکه از پرتو خورشيد و نور ماه و حركت زمين و جنبش موجودات زنده در آن گرفته، تا نظام‌های ديگر موجودات، همه و همه با هدف خدمت به وجود بشر آفریده و هر يك برای كاری معيّن خلق شده‏اند، آيا در اين ‌صورت آفرينش خود انسان بدون هدف بوده است؟! پروردگار، بی‌تردید از چنین پنداری منزّه است.^۱

نتيجه‌گيری

از آنچه بیان ‌شد می‌توان دریافت که لازمه تحقق اهداف خداوند از آفرينش انسان، وجود مرحله‌اي براي بازسنجي عملکرد انسان، برابر با هدف اصلي آفرينش اوست؛ اين مرحله در منطق قرآني «قيامت» و «معاد» است که مفسران، ذيل آيات متعددي به اثبات و تبيين آن پرداخته‌اند.