ب. پرستش خداوند

عبادت خداوند هدف ديگري است که در آيه (وَ ما خَلَقْتُ الْجِنَّ وَ الْإِنْسَ الّا لِيَعْبُدُونِ):^۱ «و جنّ و انس را، جز برای آنكه مرا بپرستند نيافريدم» به عنوان يکي از اهداف مشترک آفرینش انسان و جن بيان شده است. با تأمل در اين آيه و بررسی آن می‌توان به نکات زیر دست یافت:

نخست. تغيير سياق در اين آيه، از گفتگو با غير به گفتگو با خود، بيانگر اين نکته است که كارهايی چون خلقت، ارسال رسل و انزال عذاب، كه در آيات پيشين از آنها ياد^۲ و به خدا نسبت داده شده است، اموري هستند كه فرشتگان و عوامل دیگر در آن دخالت داشته‌اند؛ به ‌خلاف غرض از خلقت و ايجاد (عبادت)، كه امری است ویژه خدای سبحان و کسی با او در آن شریک نیست.^۳

دوم. گزاره «إِلَّا لِيَعْبُدُونِ» حاکی است كه آفرينش انسان و جن بدون هدف نبوده، و اين هدف، تنها عبادت خداوند است؛ به این مفهوم که «خلق»، عابد خدا باشند، نه اينكه او معبود خلق باشد؛ زیرا فرموده «إِلأ لِيَعْبُدُونِ»، يعنی «تا آنكه مرا بپرستند»، و نفرموده «تا من پرستش شوم» يا «تا من معبودشان باشم».^۴

عمل است و عمل خالص عملی است كه نخواهی هيچ‌كس جز خدا تو را به خاطر آن ستايش كند.

همچنین در روايتي از رسول خدا صلی الله علیه و آله عقلانيت و تقوا، جوهره و روح چنين عملي بيان شده است؛ برای نمونه، روزی که رسول الله صلی الله علیه و آله آیه (لِيَبْلُوَكُمْ أيُّكُمْ أحْسَنُ عَمَلاً) را تلاوت نمودند، شخصی از آن حضرت پرسید: معنی این آیه چیست يا رسول الله!؟؛ پیامبر پاسخ دادند: «ليبلوكم أيكم أحسن عقلاً: تا بیازماید کدامین شما از لحاظ عقل نیکوترین هستید»؛ سپس افزودند «و أحسنكم عقلاً أورعكم عن محارم الله و أعلمكم بطاعة الله: نيکوترين شما از لحاظ عقل، پرهيزگارترين شما از حرام الهی و داناترين شما به طاعت الهی است».‏^۱

دوم. مقصود از أحسن عملاً کسي است که بهترين انسانها به لحاظ عملکرد باشد؛ در نگاه علامه طباطبائی از جمله «أيُّكُمْ أحْسَنُ عَمَلًا» می‌توان دریافت كه مقصود اصلی، مشخص كردن كسی است كه عملکردی بهتر از ديگران دارد، چه ديگران اصلاً عمل خوب نداشته و يا داشته باشند، ولی به پايه او نرسند؛ بنابراین مشخص کردن كسی كه عملش از عمل تمامی افراد بهتر است ـ چه اينكه تمامی افراد نيكوكار بوده، ولی به پايه آن شخص نرسند، و يا اصلا نيكوكار نبوده و بدكار باشند ـ غرض و مقصود از آفرینش است؛ با اين بيان معنای حديث قدسی كه در آن خدای تعالی خطاب به پيامبر گرامی‏ خود فرموده: «لولاك لما خلقت الافلاك: اگر تو در نظر نبودی من کهکشان‌ها را نمی‏آفريدم» روشن می‏شود؛ چرا که آن حضرت از تمامی افراد بشر افضل است.^۲