چهارم. عمل احسن: چنان‌که در فصل پيشين بيان شد، انسان آفريده احسن پروردگار است؛ اينک در اين آيات از اين موجود احسن و ممتاز انتظار ميرود تا با به‌کارگرفتن تمامي استعدادهاي وجودي خويش، در دنیا عملي احسن انجام دهد. در تبيين مفهوم «احسن عملاً» در آيات ياد شده دو احتمال قابل ارائه است:

نخست. مراد از عمل احسن، اقدام شايسته و بايسته در هرکنش و واکنش انساني است؛ عملي احسن تلقی می‌شود که در موقعيت خود بهترين اقدام بوده و قابل جايگزيني با عمل ديگري نباشد؛ به دیگر سخن، ارزش هر انسانی به حُسن عمل او بستگی دارد، نه به كثرت و فزونی عمل او، و اين حاکی است كه اسلام در همه‌جا به كيفيت عمل تكيه می‏كند نه كثرت و كميّت آن.^۱ شايان ذکر است که روايات اهل بيت: نيز بر این نکته تأکید نموده‌اند؛ از جمله، امام صادق علیه السلام مي‌فرمايند:

ليس يعنی‏ اكثر عملاً و لكن اصوبكم عملاً، و انما الاصابة خشية اللَّه، و النية الصادقة؛ ...؛ الإبقاء علی العمل حتی يخلص اشد من العمل، و العمل الخالص، الذي لا تريد ان يحمدك عليه احد الا اللَّه عز و جل؛^۲
خداوند كثرت عمل را نمی‏خواهد، بلكه درستی عمل را می‌طلبد، و درستی عمل به آن است كه با خدا ترسی و نيت پاك توأم باشد... ؛ نگهداری عمل از آلودگی به ريا و نيات نادرست مشكل‌تر از خود

فكری افراد نبوده، بلكه به معنای پرورش دادن و تربيت نمودن هستند.^۱ ازاين‌رو آزمون، هدف اصلي خداوند نيست؛ زيرا او بر همه ‌چيز داناست و از این‌رو آزمون، به معناي امتحان و تجربه براي خداوند، معناي معقولي ندارد؛^۲ بنابراین، مقصود از آزمون اين است که انسان بداند در دنيا تحت نظر و امتحان الهی بوده و باید به اوامر و نواهي الهی براي دستيابي به کمال حقيقي التزام داشته باشد.^۳

سوم. تکليف و اختيار انسان: بديهي است که ابتلا و آزمایش انسان، مستلزم آزادي و اختيار وي در عملکرد است؛ آيات ياد شده به بيان تلويحي، اصل آزادي انسان را امري تردید ناپذیر و مورد پذیرش دانسته‌اند؛ می‌توان از آيات ابتلا دریافت که انسان داراي اراده آزاد و قدرت انتخاب ميان خير و شر و هدايت و ضلالت است؛^۴ چون در ‌صورت بی‌اراده و اختيار بودن، آزمون انسان، امری معقول نبوده و قابل طرح نيست. همچنين از آيات قرآن می‌توان دریافت که انسان از سوي خداوند داراي تکليف است و این تکلیف در دستورهای وحياني، به شکل امر و نهي بيان شده است. این نکته حاکی است که دين در تنظيم زندگي انسان از نقشی جدي برخوردار است. راز تکليف انسان را نيز در قوه عقل او بايد جست؛ نیرویی که خداوند به اقتضاي حکمت الهی با اعطاي آن به انسان او را از موجودات دیگر متمایز نموده، بر آنها شرافت داده و به همان سان نيز او را مکلف کرده است.^۵